7. Nói láo vì tâm lý
Các nhà chính trị xôi thịt hay các nhà tu giả nắm được tâm lý quần chúng muốn nghe điều 1,2,3 thì họ nói 1,2,3 trong hoàn cảnh hiện tại, tạo cho người nghe tưởng rằng điều 1,2,3 sắp xảy đến. Trong lúc cùn quẫn thì người nghe ít để ý những sơ hở của người nói láo (cũng giống như quảng cáo thuốc trị bệnh XYZ). Khi chuyện xảy ra thì người nói láo đã thu lợi và chạy xa (hay đắc cử và trở nên bất khả xâm phạm), kẻ tin thì ngậm bồ hòn.
Khi con người kết thành xã hội thì có kẻ tốt, người xấu. Vậy để loại kẻ xấu, tôn giáo xuất hiện như phương tiện hướng dẫn con người sống và đối xử với nhau một cách tử tế. Nhưng sự thuyết giảng của tôn giáo không thay đổi được định mệnh của kẻ sinh ra dưới ngôi sao xấu và nói láo là khởi đầu của mọi sự xấu xa xảy ra theo sau. Bởi vậy phụ huynh phải chú ý trong sự giáo huấn trẻ em về sự thật và nói láo. Giáo phó cho trường học dạy con em quý vị nên người là sự thất bại vì trường học chỉ phát triển những gì những mầm mống đã gieo sẵn trong tâm của đứa trẻ từ trong gia đình.
Khi các nhà chính trị nói láo thì không phải vì làm chính trị mới nói láo mà khả năng nói láo của họ cho phép họ nhảy vào môi trường chính trị vì nghĩ rằng đó là “tự do ngôn luận” và nếu nói láo để được việc thì là điều nên làm. Và đối với cử tri (dân) thì lời hứa vẫn là lời hứa và sửa sai để tiếp tục sửa sai là cách duy trì vai trò chính trị của họ. Nhưng vì tâm lý của cử tri Mỹ là muốn XYZ thì bất kể ai hứa xyz là chọn mà không cần quan tâm đến tư cách và quá khứ. Tinh thần tôn giáo và đảng tranh cũng khiến cử tri bầu theo tôn giáo hay đảng. Cũng vì luật cho phép họ được bất khả xâm phạm khi là đại diện dân cử nên nói láo chỉ là chuyện qua cầu gió bay.
Nhưng đối với thường dân thì bạn không thể giao dịch, làm ăn, kết bạn với một người nói láo ít, hay nhiều. Người nói thật sống chung với người nói láo thì chỉ bị thiệt hại và có khi mất mạng. Không ai muốn lập gia đình với một người vợ (hay chồng) nói láo. Gia đình sẽ tan nát. Xã hội cũng không thể tồn tại với những con người nói láo cho dù là dân hay giới cầm quyền. Khi một ông Tòa nói láo thì giá trị của công lý, công bằng xã hội sẽ như thế nào. Khi giới truyền thông loan tin thất thiệt thì xã hội rối loạn.
Chúng ta đã thấy xã hội độc tài cộng sản cai trị người dân bằng sự giả dối và kết quả là ngu dân. Người trở thành hình nộm hay như con vật chỉ biết làm, ăn, ngủ, sinh lý là hết. Có tai mắt, trí óc mà không biết nói gì ngoài những điều nhà nước cho phép. Cộng sản dựa trên tâm lý cứ nhai lại sự giả dối thì lâu ngày, người nghe sẽ tin (hay chấp nhận) là sự thật. Cho đến khi có cơ hội sống tại các nước dân chủ, tự do phải suy nghĩ, tìm hiểu quyết định trước các chọn lựa trong đời sống hàng ngày thì họ không biết phải ăn nói, hành động như thế nào cho thích hợp với đời sống tự do, dân chủ.
8. Nói láo và lời thề
Khi trong xã hội, người ta không phân biệt được kẻ nói láo và người nói thật và do đó lời thề xuất hiện. Ở Việt nam trước 1975 thì chúng ta thấy lời thề xảy ra đầy đường, trong quán cà phê, quán nhậu, nhà hàng, ngoài chợ…. Nhưng sau 1975 thì “giáo dở đã lên ngôi” (Nguyễn Chí Thiện, Hoa Địa Ngục) khi chính quyền và đảng đã nhờ nói láo để thống nhất đất nước thì nói láo là chuyện hàng ngày, hàng đầu và cần thiết để sống dưới chế độ cộng sản.
Tại các nước dân chủ vì là kinh tế thị trường nên rất cần sự thật nên các viên chức chính quyền phải tuyên thệ (oath) trên thánh kinh. Rồi khi có việc ra tòa lại phải thề nói sự thật một lần nữa. Vậy câu hỏi đặt ra là nếu bạn sinh hoạt không có liên hệ đến chính quyền hay tòa án (đã hay sẽ phải thề) thì bạn có cơ hội nói láo bất cứ lúc nào tùy ý để có lợi cho bạn? Và được hiến pháp che chở vì đó là “tự do ngôn luận”?
Vậy lời thề có giá trị gì không? Giá trị của một lời thề (hay mỗi lần thề) kéo dài trong bao lâu? Một vài phút, giờ, ngày, tháng…? Đã thề bỏ quốc tịch Việt Nam khi nhập tịch Mỹ mà vẫn về Việt Nam xin giấy công dân để đi mua nhà, làm ăn… thì bạn là con người như thế nào? Khi thề với tôn giáo (thánh kinh) rồi tiếp tục nói láo để phạm tội và cuối tuần đi xưng tội; hết tội rồi nói láo, làm láo tiếp?
Chính vì vậy, các nhà chính trị gia hoạt đầu mới nghĩ ra: Tại sao dân chúng hàng tuần dối gạt Thượng đế, Chúa như vậy mà vẫn sống thì lời thề (hay nói láo) chính là cần câu cơm. Và họ ra tranh cử bằng mọi cách: nói láo để thành công. Đến 2016 đã có người làm tổng thống Mỹ nhờ nói láo.
Vậy vai trò của tôn giáo giúp xây dựng xã hội qua sự nói thật để chống lại nói láo đã thất bại. Nếu các tôn giáo thất bại trong việc bảo vệ sự thật thì vai trò của tôn giáo còn lại trong xã hội là gì? Nếu đạo đức không có sự thật thì con người và xã hội sẽ như thế nào?
Thế nhưng vẫn có các chính trị gia dựa vào tôn giáo để lừa gạt dân chúng vì họ tin rằng “nói láo” (chính trị) gặp “nói láo” (tôn giáo) thì 2 phủ định (negative) sẽ thành xác định (positive) là sự thật?
Phải chăng mục đích của đời sống con người là để nói láo? Nếu có 2 xã hội: một nói láo và một nói thật thì bạn sẽ chọn xã hội nào để sống?
Phải chăng nói láo là bản tính của con người? Khi tâm lý cá nhân không dám đối diện với sự thật thì tìm cách nói láo; hay vì quyền lợi cá nhân và đó là có chủ ý, có tính toán chứ không vô tình.
Phải chăng chính vì thế con người sinh ra cần có giáo dục? Những thổ dân sống trong rừng sâu Amazon có giáo dục không? Họ có biết nói láo không? Tại sao thế giới “văn minh” mà nạn nói láo phát triển đến Tòa Bạch Ốc của Mỹ? Đến Tối Cao Pháp Viện?
9. Giáo dục
Vậy sự quan trọng nhất trong đời sống con người là giáo dục (nuôi Tâm). Giáo dục không phải là tới trường mới là có giáo dục. Giáo dục là quan sát, quan sát là khởi điểm và chung điểm của giáo dục (Krishnamurti). Quan sát là học hỏi, tìm hiểu. Nhà giáo đúng nghĩa là người đồng hành với người thụ giáo. Có bằng cấp ABC chỉ là giấy phép hành nghề ABC. Người giàu có chỉ là kẻ biết làm ăn, đầu tư, đáp ứng nhu cầu quần chúng… và nhờ vào cơ cấu xã hội để thành công. Xã hội dân chủ là cho phép mọi người sống theo ý muốn trong khuôn khổ hiến pháp quy định, điều hành bởi chính quyền dân cử. Khi người dân nói láo, chính quyền với các chính trị gia nói láo để thành công thì xã hội, quốc gia đó sẽ đi về đâu?
Nguồn gốc của nói láo là do sự sợ hãi mình bị thiệt thòi nếu nói ra sự thật. Nếu vậy thì phải trở lại “ai là người đối thoại” nếu nhân vật X không đáng tin để nói ra sự ABC thì không nên tiếp xúc với X. Giao du với kẻ xấu thì trước sau cũng bị vạ lây. Mà giáo dục là để sửa đổi con người.
Một trong những biện pháp chống nói láo (hay tin giả) là người nghe (hay nhận tin) phải biết đặt câu hỏi, lý luận về người đưa tin và đánh giá tin tức thu nhận. Nếu hỏi người truyền tin là tin này từ đâu ra? Và cá nhân của người tung tin là hạng người nào? Rồi cách nào để kiểm chứng là nguồn tin có ảnh hưởng ra sao: tốt cho ai và xấu cho ai? Tin đó thuộc lãnh vực nào? Có lịch sử ra sao? Có thuộc vào khuôn mẫu của tin giả đã xảy ra trước đó hay không?
Bài học của mạng xã hội sẽ tránh được rất nhiều nếu có người có giáo dục, có suy nghĩ. Tiếc thay thiên hạ vào mạng xã hội chỉ là ham vui, muốn làm chơi mà ăn thật nên mắc nạn tin giả và trở thành kẻ nói láo. Và khi nói láo (hay truyền tin giả, thất thiệt) thì chính bạn trở thành kẻ phá hoại tự do, dân chủ. Vì khi một người suy nghĩ để nói láo sẽ thành thói quen, từ suy nghĩ đến hành động, họ trở thành kẻ phá hoại. Nước Mỹ có nền giáo dục chuyên môn tại các đại học và đứng đầu thế giới nhưng giáo dục Mỹ không dựa vào triết học để giúp con người lý luận phải-trái, đúng-sai mà chỉ dạy tâm lý học để vá víu những tâm hồn lạc lõng.
Nếu ai có hỏi vì sao dân chủ suy thoái thì câu trả lời đầu tiên là “bạn có giao du với kẻ nói láo không?” Khi nói láo xảy ra giữa 2 người thì bạn là nhân vật đầu tiên có trách nhiệm ngăn chận sự nói láo lan rộng và tàn phá sinh hoạt xã hội. Bạn muốn biết sự thật thì cũng phải có can đảm đón nhận sự thật (dù là chết người). Vì một khi bạn (không biết hay hèn nhát) để nói láo lan rộng và kẻ nói láo sẽ cầm quyền (như Putin, Tập Cận Bình) thì bạn không chết ngay thì cũng chết từ từ với cả dân tộc như nước Nga và Trung Hoa hiện nay (2023). Giới điện ảnh Mỹ đã làm phim với câu nói “bạn không thể đối phó với sự thật” (you can not handle the truth). Vậy hãy học hỏi (giáo dục) để đón nhận sự thật, để “sống biết, sống đúng và sống thật” (Lý Đông A).
Kết
Bây giờ chúng ta đang chứng kiến nước Mỹ sẽ đi về đâu qua thời đại nói láo của Trump và người ủng hộ. Khi những người nói láo tràn ngập Quốc Hội, Tối Cao Pháp Viện; khi những luật gia có can đảm để nói dối trước công chúng một cách hùng hồn thì lương tâm và linh hồn họ ở đâu? Khi bạn nói dối với người khác thì bạn có nghĩ gì về người khác cũng có thể dối gạt vợ con, cha mẹ của bạn y như vậy? Làm sao giáo dục lại nước Mỹ khi dân là tạp chủng, đa văn hóa? Khi tôn giáo trở nên gian dối? Cơ chế dân chủ cho phép con người chọn lựa phương thức để cải thiện đời sống. Vậy để sửa đổi nền dân chủ Mỹ, chúng ta cần loại bỏ những nhân vật nói láo trước tiên? Cũng như khi bạn đến với tôi để nói về vấn đề Việt Nam thì bạn không thể nói láo về lịch sử Việt Nam, về bản thân bạn, về kẻ thù, về đồng minh… vì như vậy tương lai những gì bạn nói sẽ là láo tuốt.
Để chống lại kẻ thù có sở trường về nói láo và bạo lực thì bạn không thể dùng nói láo và hèn nhát để chống lại để xây dựng tự do và dân chủ.
Trần Công Lân
Tháng 1 năm 2023 (Việt lịch 4902)