Bạn thân
Ở Mỹ người có sáng kiến để tạo ra sản phẩm thuốc thường được bảo vệ qua chuyện bản quyền trong một thời gian đến khi hết hạn được ấn định, thì các công ty khác có thể dùng công thức đó để chế tạo ra cùng một loại thuốc bán giá rẻ hơn cho người tiêu thụ. Nhưng khi bản quyền đã sắp hết hạn và muốn tiếp tục thị trường độc quyền, thì công ty thuốc dùng cách chuyển nhượng bản quyền để các công ty khác không được quyền sản xuất thuốc cùng một công thức nhưng với giá rẻ hơn.
Để thực hiện chuyện đó, công ty thuốc bán lại bản quyền của thuốc cho người thổ dân da đỏ (Native American Tribe) mà theo luật của liên bang, người thổ dân sống trong vùng đã được ấn định của tiểu bang lẫn liên bang là lãnh thổ của người thổ dân và họ sẽ không bị các luật pháp khác của liên bang và tiểu bang áp dụng cho chính người người sống trong vùng đã được ấn định. Nói ngắn gọn là họ có cái quyền riêng của họ, nhưng là một quốc gia nhỏ trong đất nước rộng lớn của Mỹ.
Để thực hiện chuyện tiếp tục bán thuốc giá thật cao và tránh chuyện kiểm soát lại giá trị của bản quyền, công ty thuốc Allergan chuyển quyền sở hữu bản quyền của thuốc mắt cho thổ dân da đỏ ở vùng Bắc New York (St. Regis Mohawk Tribe) vào tháng 9 năm 2017. Dù gọi là bán nhưng thực tế thì hãng thuốc trả bộ lạc da đỏ số tiền là 13.75 triệu sau khi ký hợp đồng chuyển nhượng này. Trong hợp đồng này, bộ lạc da đỏ làm chủ bản quyền thuốc này và cho phép hãng thuốc được quyền duy nhất dùng bản quyền này để chế tạo thuốc và trả cho bộ lạc da đỏ số tiền hoa hồng là 15 triệu mỗi năm.
Nói chung để chỉ là hình thức lách luật để nếu bản quyền của thuốc bị thưa kiện thì không một cơ cấu chính quyền nào có thể đụng tới các bộ lạc da đỏ bởi họ là một quốc gia riêng biệt với lãnh thổ được chính quyền liên bang và tiểu bang công nhận. Và vì thuốc vẫn còn nằm trong thời hạn của bản quyền, hãng thuốc độc quyền bán loại thuốc này với giá thật cao để đạt lợi nhuận nhiều nhằm mục đích tránh những chuyện thưa kiện quan cơ quan kiểm soát lại bản quyền của cơ quan USPTO.
Vì quyền lợi của cả hai bên, công ty thuốc và bộ lạc thổ dân da đỏ, sẵn sàng hợp tác để lách luật làm giàu trên tiền của người tiêu thụ phải mua giá thật cao cho loại thuốc trị mắt (Restasis) này và tránh việc thưa kiện trong việc phi phạm bản quyền từ các hãng thuốc khác hoặc của cơ quan USPTO.
Các công ty thuốc Generic như Mylan, Teva, và Akorn cho rằng đây là hình thức kéo dài quá thời hạn của bản quyền do cơ quan USPTO cho phép và không cho công ty sản xuất thuốc thuộc dạng generic thuốc mắt ở tương lai cho nên các công ty này kiện sự kiện hợp đồng này. Tòa án liên bang xử và khẳng định là hợp đồng này vi phạm luật bản quyền của cơ quan USPTO đã cho phép. Dù rằng thuốc Restasis bản quyền vẫn còn có giá trị cho đến năm 2024, tuy nhiên sau khi bản quyền hết giá trị thì các công ty khác không được quyền sản xuất thuốc này với dạng generic vì bản quyền này đã nằm trong tay của bộ lạc da đỏ và công ty Allergan có thể kiện lại các hãng thuốc về chuyện vi phạm bản quyền. Nói một cách ngắn gọn là tòa án liên bang cho rằng hãng thuốc Allergan tìm cách gia hạn bản quyền này ra khỏi thời gian của cơ quan USPTO ấn hành sau khi bản quyền này hết hạn và hợp đồng của Allergan với bộ lạc da đỏ không hợp pháp.
Thế là công ty Allergan kiện lên tòa án cao hơn (appeal court) và tòa án cao hơn của liên bang xác định quyết định của tòa án dưới là đúng luật vào tháng 11 năm 2018. Tuy nhiên công ty Allergan vẫn tiếp tục kiện lên tòa án tối cao của Hoa Kỳ và tòa án tối cao Hoa Kỳ đã không chịu nhận vụ kiện này.
Nếu vụ kiện này được xử có lợi cho công ty Allergan thì người tiêu thụ sẽ không bao giờ có được thuốc generic sau khi bản quyền của thuốc hết hạn bởi các hãng thuốc sẽ dùng xảo thuật này, khi bản quyền sắp hết hạn, sẽ giao lại cho bộ lạc da đỏ và cho hãng thuốc độc quyền tiếp tục bào chế thuốc mà không ai kiện được về sự hợp pháp của bản quyền bởi chính quyền liên bang không được quyền xử những công việc có liên quan trong địa phận bộ lạc người da đỏ.
Tư bản Mỹ chỉ nghĩ đến quyền lợi chứ hoàn toàn không quan tâm đến xã hội, đến người tiêu dùng mà sự kiện hợp đồng này là thí dụ điển hình.
Trần Thị Lan Anh
Tháng 1 năm 2022 (Việt lịch 4901)