Chủ thể xuất hiện như một tiền đề để xây dựng văn minh dân chủ và văn hiến nhân quyền, khi chủ thể nhận diện được sự thật trong sinh hoạt nhân sinh bằng chính nhân tri của mình, thì chủ thể là nơi chào, nhận, tiếp, đón chân lý. Chính chân lý là trung tâm của nhân trí sẽ đưa chủ thể tới phạm trù tự do mà mình muốn có, như điều kiện tiên khởi để nhận dạng công bằng và bác ái phải là những giá trị làm nền cho nhân vị, khung cho nhân bản, nơi cư trú cho nhân phẩm trong ngôi nhà của nhân quyền.
Nhân lộ của chủ thể
Chủ thể sẽ dấn thân chống bất bình đẳng, rồi chống bất công vì những giá trị của công bằng và bác ái, đây là những giá trị làm nên nhân sinh quan của chủ thể. Chủ thể có sinh hoạt ngay trong cơ chế, từ cải tổ tới cải cách, từ cải cách tới cách mạng, vận dụng công ích để dẫn dắt tư lợi, tận dụng công luận để vô hiệu hóa vụ lợi. Chủ thể liên tục bồi đắp thế giới quan của mình với nhân cách bảo vệ đồng bào, đồng loại, tha nhân, nên chủ thể xa lánh tính vị kỷ của cá nhân, buông bỏ tính ích kỷ của cá thể. Chủ thể mang nhân cách của nhân tri bằng đạo lý của trách nhiệm trước xã hội, của bổn phận trước cộng đồng, bằng chính nhận thức về lợi ích tập thể. Từ đây, chủ thể sinh hoạt trong sáng tạo để thăng hoa tự do vì công bằng để phục vụ tích cực bác ái. Chủ thể đưa tự do đi thật xa để công bằng được rộng hơn, để bác ái được sâu hơn, từ đó vũ trụ quan của chủ thể có tầm vóc cao, sâu, xa, rộng từ nhân sinh tới môi sinh, từ nhân loại tới thiên nhiên, biết sống chung vì đã thấy để thấu chúng sống chính là lối thoát mà cũng là lối sống của một nhân loại trong nhiều nhân loại có cùng một giá trị của sinh linh, nơi mà mọi sự sống đều thiêng liêng.
Chủ thể hành tác bằng nội công đạo lý của tổ tiên, bản lĩnh đạo đức của dân tộc, tầm vóc luân lý của nhân loại, từ đây chủ thể đi tìm qua hành tác sáng tạo cho sự phát triển của đất nước, cho sự tiến bộ của dân tộc, cho văn minh vì giống nòi, tôn kính tổ tiên để tôn trọng chính nhân phẩm của mình. Chủ thể hành động qua hệ sáng (sáng kiến, sáng tạo, sáng tác, sáng lập) không chỉ đóng khung các hình thái nghệ thuật như âm nhạc, hội họa, văn chương, … mà hệ sáng là động lực thường xuyên trong sinh hoạt xã hội, và động cơ thường nhật ngay trong quan hệ xã hội. Chủ thể sáng tạo có bàn đạp là hệ tự (tự do, tự chủ, tự lập) để làm giàn phóng cho hệ thông (thông minh, thông thạo, thông thái), để liên tục sáng tạo ngay trong đời sống xã hội, để chuyển hóa xã hội theo chiều hướng hay, đẹp, tốt, lành.
Chủ thể được trưởng thành trong các môi trường giáo dục có những nhận thức của công dân tốt biết đấu tranh để bảo vệ một xã hội tốt, được bảo quản bởi một định chế tốt, được bảo trì bởi một cơ chế tốt, được bảo hành từ một chế độ tốt. Tại đây, giáo dục học đường, nơi trao truyền hệ thức (kiến thức, tri thức, trí thức, ý thức, nhận thức) để xây dựng chủ thể ngay trong phương trình sự thật-chân lý-lẽ phải, làm nên quan hệ chặc chẽ giữa chủ thể và tha nhân.
Chủ thể có giáo dục đạo lý, từ gia đình tới học đường, từ nghề nghiệp tới xã hội, công dân xác nhận chức năng vì công ích của mình trong tập thể, cộng đồng. Cùng lúc xác chứng bằng giáo dục qua vai trò tích cực của mình qua trách nhiệm với đất nước, qua bổn phận với dân tộc, nghĩa vụ với giống nòi. Giáo dục đạo lý này song hành cùng giáo dục khoa học, là quá trình tự chủ biết khách quan hóa các kiến thức, với phân tích trúng các hiện tượng, với giải thích đúng các bản chất, bằng dữ kiện, bằng chứng qua chứng minh. Chủ thể biết tiếp nhận kiến thức của khoa học, kỹ thuật như tiếp đón các vốn liếng cùng các kỹ năng để tạo tiền đề cho phát triển vì đất nước, tiến bộ vì dân tộc, văn minh vì giống nòi.
Chủ thể luôn củng cố giáo dục dân chủ cho chính mình và cho xã hội, từ đây trợ lực cho tập thể, cho cộng đồng, cho dân tộc nhận ra đa nguyên chính là cốt lõi của hệ đa (đa tài, đa dung, đa tri, đa trí, đa hiệu, đa năng) làm nên tổng lực cho quần chúng, dân chúng, nhân dân. Một tổng lực được vun đắp bằng đa diện, từ đa chiều, để tiếp nhận giáo dục về nhân quyền, với công bằng trong quan hệ xã hội, với công lý trong đời sống xã hội, để sinh hoạt xã hội luôn được bảo đảm bởi công luật. Chính phương trình công bằng-công lý-công luật sẽ trực diện để chống lại mọi bất công của độc đảng-độc quyền-độc tài lấy đặc quyền để tạo đặc ân, đặc lợi để vụ lợi, đây là bất công của mọi bất công.

Nhân hành của xã hội dân sự
Có những trình độ đấu tranh khác nhau giữa các xã hội dân sự, nhưng bước đầu tiên phải là trong ấm ngoài êm, rồi bước thứ hai là quốc thái dân an, và bước thứ ba là ấm no hạnh phúc. Nhưng xã hội dân sự phải biết xa hơn bằng những mong cầu xã hội được dẫn dắt bởi hoài bão của đồng bào, đồng loại. Những bước tiếp theo luôn là đà đi lên từ nhân tri tới nhân trí, khi mà các điều kiện vật chất và kinh tế khi được giải quyết xong, thì mong cầu xã hội sẽ đi xa về hướng phát triển, đi cao về phía tiến bộ. Sinh hoạt của xã hội dân sự là tìm mọi cách để đi rộng ngay trên chính hoài bão của xã hội, vì biết chọn chân trời văn minh vì dân tộc và văn hiến vì giống nòi.
Mong cầu xã hội khi đồng hành với hoài bão dân tộc, thì cả hai phải biết chuyển hóa hoang lộ bùn lầy của bất công tạo ra bởi bạo quyền độc đảng toàn trị hiện nay, trở thành quang lộ của công bằng nơi mà công luật biết dựa trên dân quyền của dân chủ. Một xã hội dân sự có thực chất là một xã hội dân sự có nhận thức rành mạch về sự sống còn của công bằng luôn có bạn đồng hành là: tự do cá nhân. Chính công bằng xã hội cùng tự do cá nhân phải được bảo vệ và tồn tại bằng thực lực xã hội dân sự, nơi có nhân quyền biết tôn vinh bác ái, ngay trên đại lộ của dân chủ. Chỉ có cách này mới dọn dẹp tới nơi tới chốn các hoang lộ bùn lầy là hiện nạn của bạo quyền độc đảng công an trị, của tà quyền độc quyền tham nhũng trị, của tuyên truyền ngu dân trị…. Mong cầu của xã hội dân sự luôn dựa trên các giá trị của chính xã hội đó là tự do, công bằng, bác ái, khi được đồng hành với hoài bão của dân tộc trên các giá trị của phát triển, của tiến bộ, của văn minh trong nhân quyền, đây là kim chỉ nam để dân chủ trợ lực cho tam quyền phân lập. Từ đây, xuất hiện những yêu cầu bức bách của xã hội dân sự về sự liêm chính của các chính khách, về sự liêm sỉ của chính giới, đang chủ đạo sinh hoạt chính trị. Nên xã hội dân sự tham dự tích cực và thường xuyên ngay trên các định hướng của không gian chính sách: có tự do rồi thì phải có tự do hơn, có công bằng rồi thì phải có công bằng hơn, có bác ái rồi thì phải có bác ái hơn.
Cụ thể là xã hội dân sự luôn trợ lực cho dân chủ mỗi ngày phải cao, sâu, xa, rộng hơn, và nhân quyền mỗi ngày phải hay, đẹp, tốt, lành hơn, đây chính thử thách mà chỉ có đa nguyên mới cõng, bồng, ẵm, bế được. Vì bạo quyền độc đảng công an trị, của tà quyền độc quyền tham nhũng trị, của tuyên truyền ngu dân trị không kham được, vì nó chẳng đủ tâm lẫn đủ tầm để cõng, bồng, ẵm, bế dân chủ lẫn nhân quyền, vi vậy đa nguyên luôn là tử thù của nó. Chính tự do-công bằng-bác ái là minh tri của cộng hòa, chính dân chủ-đa nguyên-nhân quyền là minh trí của văn minh làm nên nội công, bản lĩnh, tầm vóc cho xã hội dân sự. Cả hai minh tri của cộng hòa và minh trí của dân chủ khi được hội tụ lại sẽ làm rõ chức năng, làm sáng vai trò của xã hội dân sự. Hùng lực dân chủ của một xã hội dân sự đủ tâm và đủ tầm để báo động ngày tàn, điểm chết của bạo quyền độc đảng công an trị, của tà quyền độc quyền tham nhũng trị, của tuyên truyền ngu dân trị.
Khi cả hai, minh tri của cộng hòa và minh trí của dân chủ, kết tinh lại ngay xã hội dân sự, thì xã hội này sẽ trợ lực cho các đứa con tin yêu của dân tộc chính là các chủ thể năng động của giống nòi để chuẩn bị mồ chôn cho bạo quyền độc đảng công an trị, của tà quyền độc quyền tham nhũng trị, của tuyên truyền ngu dân trị. Muốn chuẩn bị mộ phần cho đám âm binh này, thì xã hội dân sự phải biết tạo ra phong trào xã hội; vì phong trào xã hội sẽ tạo ra đòi hỏi xã hội; đòi hỏi xã hội sẽ tạo ra đấu tranh xã hội; đấu tranh xã hội sẽ tạo ra đối thoại xã hội, đối thoại xã hội sẽ tạo ra định hướng xã hội, bằng chính nghĩa của một dân tộc, bằng lẽ phải vì giống nòi, đây chính là hành tác chủ thể hóa xã hội dân sự.
Chính lòng yêu nước thương nòi là nội chất xã hội dân sự được hình thành từ nội lực tự chủ của tổ tiên làm nên nội hàm độc lập của dân tộc. Chủ thể hóa xã hội dân sự là quá trình nhận thức trực tiếp độc đảng toàn trị hiện nay là đám đầu lãnh phản dân hại nước, chính là đám đầu sỏ lãnh đạo đang biến chất cơ đồ của tổ tiên, để biến thái phẩm chất của dân tộc trong tà lộ của cực quyền trị. Đảng lãnh đạo buôn dân bán nước là đám đầu nậu đang biến chất nhân phẩm của đồng bào, để biến thái nhân bản của Việt tộc, bằng quỷ cách của cuồng quyền trị. Nếu mong cầu của xã hội dân sự là hạnh phúc của nhân dân, thì mong cầu này không thể bắt đầu tính toán quyền lợi, không thể bắt đầu toan tính tư lợi. Thậm chí, xã hội dân sự cũng không màng tới chuyện chiếm đoán quyền lực, vì xã hội dân sự chỉ dùng quyền lực xã hội để chuyển đổi quyền lực chính trị bằng pháp quyền, và tư lợi chính trị thành công ích xã hội. Mong cầu của xã hội dân sự mang nội lực chuyển đổi xã hội để tạo bàn đạp cho các chính sách phải chuyển hóa thực tại, để đẩy thực tế đi về phía ước mơ hạnh phúc của nhân dân.

CHỦ THỂ HÓA XÃ HỘI DÂN SỰ (P2)

Lê Hữu Khóa
Giáo sư Đại học* Giám đốc Ban Cao học châu Á * Giám đốc biên tập Anthropol-Asie * Chủ tịch nhóm Nghiên cứu Nhập cư Đông Nam Á * Cố vấn Chương trình chống Kỳ thị của UNESCO – Liên Hiệp Quốc * Cố vấn Trung tâm quốc tế giáo khoa Paris * Cố vấn thẩm định giáo dục và nghiên cứu đại học Bourgone-Franche-Comté * Biên tập viên tập chí Hommes&Migrations * Thành viên Hội đồng khoa học bảo tàng lịch sử nhập cư * Hội viên danh dự nhóm Thuyết khác biệt, Học viện nghiên cứu thế giới. Các công trình nghiên cứu việt nam học của Lê Hữu Khóa có thể tham khảo qua facebook VÙNG KHẢ LUẬN (trang thầy Khóa).