Sinh hoạt chính trị Mỹ dựa trên hệ thống lưỡng đảng. Ứng cử viên độc lập chỉ có thể tham dự và thắng cử ở các chức vụ địa phương, cao nhất là Thượng Nghị Sĩ. Các ứng cử viên tổng thống đều thất bại vì không đủ các cơ sở hạ tầng để tranh đua với hai đảng chính. Vậy nếu một trong hai đảng có nguy cơ tan rã thì nền dân chủ Mỹ sẽ đi về đâu?

Chuyện Trump bị truy tố hai lần. Chuyện Quốc Hội bị dân biểu tình xâm phạm và đập phá. Tất cả chỉ là hiện tượng. Bản chất của sự kiện là đảng Cộng Hòa đang phá sản về nhân sự và lý thuyết. Đồng ý là con người đưa ra lý thuyết (hay chủ trương, ý thức hệ) là lúc đầu rồi sau đó lý thuyết sẽ lôi cuốn người khác tham dự.

Khi các nhà sáng lập nước Mỹ thiết lập Hiến Pháp và chế độ liên bang thì đã có sự tranh chấp giữa hai phe ủng hộ liên bang và chống liên bang dựa trên 3 vấn đề: (1) bản chất (nature) của chính quyền, (2) kinh tế và (3) chính sách ngoại giao (1790s).

Alexander Hamilton là lãnh tụ của phe ủng hộ liên bang. Thomas Jefferson là lãnh tụ của phe chống liên bang còn gọi là Dân Chủ Cộng Hòa (Democratic Republicans) sau này là đảng Cộng Hòa. Hamilton chủ trương Mỹ theo chế độ liên hợp các quốc gia trong khối Liên Hiệp Anh sẽ tạo chính quyền trung ương, tài chánh và quân đội hùng mạnh. Jefferson cho rằng chủ trương đó sẽ dẫn tới phiêu lưu chính trị và cho rằng quyền lực chính trị tùy thuộc tiểu bang và quốc hội địa phương.

Đó là nguồn gốc. Chúng ta hãy trở về thời đại 2000s:

Đảng Cộng Hòa chủ trương bảo thủ các giá trị truyền thống của các địa phương, tôn giáo (Thiên Chúa giáo), chính phủ nhỏ, cắt giảm chi phí của nhà nước nhưng lại muốn duy trì quân đội (quốc phòng) mạnh, ủng hộ thương mại và quyền tự trị của các công ty lớn tránh sự can thiệp của chính quyền, chống phá thai, chống đồng tình luyến ái, chống lạm dụng an sinh xã hội, lo về an ninh và quyền sở hữu súng, chống di dân bất hợp pháp.

Mới nghe qua (1980s) thì thấy có lý lắm. Nhưng coi vậy mà không phải vậy.

Sau đệ nhị thế chiến, nước Mỹ trở thành cường quốc và người dân Mỹ hãnh diện đã cứu thế giới khỏi nạn Quốc Xã, Phát Xít. Nhưng nạn Cộng Sản xuất hiện đưa đến chiến tranh Hàn Quốc và Việt Nam. Chiến tranh lạnh (cold war) bắt đầu. Và cuộc xung đột của lưỡng đảng để giải quyết sự chống đối của dân Mỹ về chiến tranh VN đưa đến sự truy tố tổng thống Nixon (Cộng Hòa). Nixon từ chức 1974, Ford thay. 1975 Nam VN mất vào tay Bắc Việt. Cộng sản tiến công khắp nơi từ Phi Châu đến Nam Mỹ. 1976, Tổng Thống Carter (Dân Chủ) lên. Biến cố Iran 1979 khi cách mạng Hồi Giáo bắt giữ con tin Mỹ. 1980 Tổng thống Reagan (Cộng Hòa) lên cương quyết đối phó với Liên Xô về vấn đề thế giới, Đông Âu và vũ khí nguyên tử. 1989, khối Liên Xô sụp đổ, các nước Đông Âu thoát khỏi nạn cộng sản. 1990 Iraq chiếm Kuwait, tổng thống Bush (Cộng Hòa 1988-1992) tập hợp liên quân giải phóng Kuwait nhưng không chiếm Iraq. 1992 tổng thống Clinton (Dân Chủ) lên nhưng phe Cộng Hòa nắm quốc hội (1994). Tuy Clinton có công cân bằng ngân sách 1998 -2001 và liên bang thặng dư 236 tỷ (2000).

Chủ tịch quốc hội Newt Gingrich (Cộng Hòa) đưa ra chủ trương “hợp đồng với người Mỹ (Contract to American) để phục hồi trách vụ (accountability) của chính quyền về sự chi tiêu quá lớn, quá nhiều cũng như các viên chức Quốc Hội, công chức  ngồi bám trụ quá lâu đã không đáp ứng nhu cầu của công chúng.

Nhưng kinh tế Mỹ có tiếp tục phát triển thì chỉ có dân nhà giàu hưởng trong khi dân nghèo (lao động) vẫn vật lộn với đời sống. Và đảng Cộng Hòa được coi như đại diện của giới nhà giàu, đại công ty, tài phiệt. Tuy là các thành phần trên đều ủng hộ cả hai đảng nhưng vì chủ trương của đảng Dân Chủ là công bằng xã hội (social justice), tiến bộ (progressive) nên có vẻ là đấu tranh cho dân nghèo, thiểu số (da màu), di dân…

Để phục hận thất cử 1992, đảng Cộng Hòa chọn Bush II ra ứng cử 2000 và thắng Al Gore. Bush II dùng người của thời Bush I (Cheney, Rumsfeld, Wolfowitz ) đánh Iraq lần II lấy cớ là có liên hệ với bọn khủng bố Al-Qaeda trong biến cố 9/11 và chế tạo vũ khí sát thương (mass destruction).  Để xoa dịu dân Mỹ chống chiến tranh mà Phó Tổng thống Cheney nói sẽ lấy tiền Iraq trả chi phí chiến tranh (không xảy ra), Bush II giảm thuế 1.7 ngàn tỷ (trillion) dẫn đến khủng hoảng tài chánh 2008, xóa bỏ ngân sách thặng dư do Clinton để lại.

Sân khấu chính trị bắt đầu đi vào khuynh hướng xấu khi lãnh đạo bất tài và cộng sự viên (nội các) có âm mưu thao túng chính quyền (lừa gạt bộ trưởng ngoại giao Collins Power) và tại địa phương, phe đảng đã sửa đổi ranh giới các quận hạt khi bầu cử (gerrymandering) để có lợi cho đảng. Nhưng khi đắc cử thì các chính trị gia chạy theo hệ thống đảng chi phối qua chính sách và các nhóm vận động hành lang (lobbyist). Sự bất mãn của quần chúng ngày càng tăng sau tai biến về tài chính sụp đổ 2008.

Trong khi đó bế tắc tại Quốc Hội ngày càng tăng vì hai đảng không đạt đến sự thoả thuận về các dự luật: Y tế, di trú, ngân sách, bổ nhiệm chánh án… và cứ qua mỗi mùa tranh cử thì các thủ đoạn bôi xấu, chụp mũ, vu khống, đe dọa…càng gia tăng. Đặc biệt là năm 2000 với vụ kiểm phiếu tại Florida. Với sự thắng cử của Obama 2008 là người da màu đầu tiên làm tổng thống đã gây sự bất mãn và tức giận cho dân da trắng có tính kỳ thị chủng tộc. Tuy Obama thành công trong việc ban hành luật y tế nhưng phải trả giá đắt cho 6 năm sau đó đã không làm được gì khác vì Quốc Hội do phe Cộng Hòa nắm đã chống đối kịch liệt để thu hồi luật y tế nhưng không thành công.

Câu hỏi đặt ra là nếu đảng Cộng Hòa muốn làm luật y tế thì tại sao không cộng tác với đảng Dân Chủ từ thời Clinton? (khi tổng thống Clinton giao cho vợ vận động luật y tế đã bị đe dọa từ phía Cộng Hòa và bỏ dở).

Lý do duy nhất là đảng Cộng Hòa không còn nhân tài, tuy vẫn còn một số các nhân vật tốt (cựu thống đốc Kasich, cựu bộ trưởng ngoại giao Power…) nhưng thực tế cho thấy là máu kỳ thị của người da trắng trong đảng Cộng Hòa từ từ lộ diện không thể che giấu khi Obama làm tổng thống.

Tranh chấp tại quốc hội càng nặng sau mỗi mùa bầu cử 2010, 2012 (Cộng Hòa nắm cả Thượng Viện, Hạ Viện) và 2014. Năm 2016, Trump thắng cử, đại diện đảng Cộng Hòa cho thấy 15 ứng cử viên khác thua Trump không phải vì kinh nghiệm mà vì Trump đánh trúng nhược điểm của đối thủ mặc dù quá khứ Trump đầy vết tích xấu xa trong thương trường nhưng trong nghị trường Trump là người mới (outsider). Và quần chúng MỸ chán ngán vũng lầy (swamp) khi các đại diện dân kết bè đảng vì quyền lợi hơn là phục vụ nhân dân.

Chính sách của Trump không rõ rệt vì nội các không bao giờ thành hình, chỉ làm tạm bợ vì không tìm ra người hay không thông qua được sự phê chuẩn của Thượng Viện. Trong khi Trump đuổi các nhân vật cũ vì cho là phe đảng nhưng lại đưa con gái, con rể vào làm việc nước. Sự thách đố và hứa hẹn của Trump đối với các luật thành văn và bất thành văn đã gây xáo trộn cho chính quyền Mỹ và quốc tế khiến Mỹ gần như bị cô lập trên thế giới. Bức tường biên giới Mỹ-Mễ, thương chiến với Trung Cộng và các vụ kích động xung đột trong nước đã đẩy làn sóng kỳ thị ngày càng rõ rệt.

Đảng Cộng Hòa Sẽ Đi Về Đâu (P2)?

Trần Công Lân

Tháng 2 năm 2021 (Việt lịch 4900)