Lúc còn nhỏ đi học được dạy mục đích cuộc đời là đi tìm Chân-Thiện-Mỹ. Gần đây mới nghe là có khuynh hướng khác: Chân-Thiện-Nhẫn. Vậy thì nên chọn cái nào?
Mỹ hay Nhẫn?
Sự chọn lựa ở đây không phải là một cuộc thi có giải thưởng mà là giáo dục trong cuộc sống. Bạn chọn, đã đành, nhưng bạn có dạy con bạn sống theo điều bạn chọn hay không? Đẹp hay Nhẫn, cái nào có ích lợi cho cuộc sống?
Một nhà văn nào đó đã nói “cái đẹp sẽ cứu chuộc nhân loại”. Thật vậy không?
1. Cảnh đẹp
Cảnh đẹp (thắng cảnh) thường được coi như nơi mọi người tới để du ngoan, thưởng thức cái đẹp thiên nhiên (hay do con người tạo ra). Cảnh đẹp chỉ làm cho con người tò mò, muốn nhìn cho biết nhưng cũng có thể tạo nên sự tranh chấp về chủ quyền (bãi biển, núi, sông). Như vậy cảnh đẹp không hại ai cả. Chỉ có người vì muốn chiếm hữu cảnh đẹp nên mới sinh chuyện không hay.
2. Người đẹp
Thường là phái nữ, thì phải nói là thiên nhiên (trời) sinh ra (không nói tới cái đẹp do thẩm mỹ viện) mà thời xưa có thể khiến các vua chúa cất binh chinh phạt để chiếm người đẹp. Đó là cái đẹp đổ nước, nghiêng thành. Thường thì người đẹp luôn luôn khó kiếm (chuyện tính tình tốt xấu sẽ nói sau) mà khi có người đẹp xuất hiện thì xã hội rối loạn vì các ông bu như ruồi, làm thơ, nhạc, trồng cây si hay tranh chấp để lọt mắt xanh… và khiến những chị phụ nữ không được đẹp rất bực mình. Đó là cái họa của con mắt.
Nhưng người đẹp chỉ là hình dạng bên ngoài. Mà con người thì có Thân và Tâm. Nếu thân hình, nét mặt đẹp thì tâm hồn có tốt đẹp không?
Dĩ nhiên cái đẹp thì không ăn được chỉ ngắm nhìn mà thôi. Mà người đẹp thì sẽ tàn theo thời gian và con người lại chạy theo đuổi một người đẹp khác. Dĩ nhiên cái Đẹp không thể ăn cho đỡ đói, ngủ ngon hay giúp con người giải quyết được khó khăn ngoại trừ cái nhìn cho sướng con mắt? Vậy cái Đẹp chỉ là để tô điểm cho cuộc đời nhưng không giúp giải quyết vấn nạn của cuộc đời.
Mặt khác, có đẹp thì phải có xấu. Nếu ai cũng giành cái đẹp thì cái xấu ai sẽ chịu?
Nếu nói về Âm-Dương thì ai cũng đồng ý phải có cả hai. Thế nhưng xấu-tốt (đẹp) thì ai cũng muốn tốt (đẹp) mà không muốn xấu nhưng không phải muốn là được. Nếu tận diệt Xấu đi thì mất quân bình Âm-Dương? Như vậy cái Xấu cũng có nhiệm vụ của nó trong cõi đời này.
Nhiệm vụ của Chân-Thiện là giúp con người sống ngay thẳng thì xã hội mới yên bình. Nhưng còn cái Đẹp có phải là yếu tố cần thiết, quan trọng cho xã hội như Chân-Thiện?
Nếu một căn nhà (hay cảnh vật) không được đẹp nhưng vẫn có thể ở được. Vì Đẹp chỉ là hình thức bên ngoài của con người. Nhẫn là nội dung bên trong con người. Một người có hình dạng xấu xí nhưng không phải là hung dữ, lưu manh… thì vẫn sống, làm việc, đóng góp cho xã hội.
Khi thiếu thốn thì con người không chọn lựa xấu-đẹp (từ vật dụng, cây cảnh đến con người như chọn người phối ngẫu). Chỉ khi nào có sự chọn lựa thì con người mới phân biệt xấu-đẹp. Đây cũng là một yếu tố trong việc xây dựng Bình Sản Kinh Tế theo Lý đông A vì sự phân biệt phát xuất từ bản tính con người (xem Duy Thức luận) và mỗi người suy nghĩ, phân biệt, nhận thức khác nhau.
Như vậy, yếu tố đẹp (Mỹ) chỉ là phụ trội, có cho vui vẻ, thêm phần khởi sắc cho cuộc sống. Tính Đẹp (Mỹ) như vậy không phải là một đức tính cần thiết. Nhưng sống trong một xã hội tư bản, sung túc, đầy đủ thì cái Đẹp được ưa chuộng và cái Nhẫn coi như yếu tố hèn yếu, chậm chạp, bất tài … và con người quên rằng theo thời gian thì không có cái Đẹp nào lâu bền trong khi thời gian là yếu tố tích cực cho cái Nhẫn vươn lên.
Còn Nhẫn sẽ như thế nào?
Trong cuộc tranh chấp Thiện-Ác thì Ác luôn luôn chủ động, tấn công và nỗ lực trấn áp các mầm mống của các thế lực đe dọa uy quyền của họ. Cái Ác biết rằng nếu lơ là để cái Thiện trổi dậy, và luôn luôn có tiềm năng trổi dậy bất cứ lúc nào vì đó là bản chất của con người (cũng như cái Ác). Sự căng thẳng này cũng là yếu điểm của phe Ác vì lo sợ bị lật đổ cho nên lúc nào cũng phải đệ nhất Ác nếu không sẽ có người Ác hơn lật đổ mình.
Trong khi phe Thiện khó phổ biến, lan rộng trong quần chúng nhưng có thể xuất hiện bất cứ lúc nào vì “Nhân chi sơ, tính bản Thiện”. Con người bản chất có Yêu, có Ghét…. Thù hận hay ghen ghét không thể sống mãi trong tâm hồn cho dù là kẻ Ác đến đâu đi nữa. Do đó diễn biến hòa bình trong tâm hồn của kẻ Ác mới chính là mối đe dọa của chế độ bạo tàn. Cho dù phe Thiện chẳng làm gì mà chỉ cần kiên Nhẫn chờ đợi (và chuẩn bị) sự mỏi mệt của phe Ác tự diệt theo thời gian. Vì có Ăn hay Cướp thì cũng chỉ là con người và con người chịu ảnh hưởng của thời gian.
Kẻ Ác chỉ vì thiếu kiên nhẫn để tìm ra vị trí của mình trong cuộc sống xã hội. Trong tiến trình vươn lên trong xã hội, thay vì học hành, cố gắng thử thách qua việc làm thì kẻ Ác muốn ngắn, gọn bằng cách thực hành cái Ác để chiếm đoạt, thực cái mình muốn qua bạo lực.
Cái Ác chỉ dùng để chiếm đoạt quyền lực chứ chẳng làm nên trò trống hay sản phẩm gì cả. Chính vì vậy khi nắm quyền, kẻ Ác quay trở lại vay mượn các sinh hoạt, ngôn ngữ, cơ chế… của phe Thiện để che dấu cái ruột trống rỗng của Ác tật.
Vậy thì cái Đẹp chỉ là cơ hội để cái Ác thăng tiến, có cớ chiếm đoạt tranh chấp gây hỗn loạn cho xã hội. Trong khi cái Nhẫn đòi hỏi thời gian để tìm ra cách giải quyết các bất đồng ý kiến trong xã hội trước khi đi đến tranh chấp.
Cá nhân khi bước vào đời sống xã hội là chấp nhận sống dưới quy định của hiến pháp. Chân và Thiện là 2 yếu tố không thể bỏ qua được. Tuy rằng con người đưa ra “in the God we trust” (tin nơi Thượng đế) để bảo đảm sự Thật nhưng chỉ là khẩu hiệu trong khi tin giả vẫn tung hoành để lừa gạt kẻ ngu ngơ. Cái Thiện vẫn được khuyên răn từ trường học tới các cơ sở tôn giáo nhưng cái Ác vẫn lan tràn. Vậy cái Đẹp chỉ là lý do để bào chữa cho sự hiện hữu của sự giả dối và tàn ác đi trước (hay theo sau).
Vậy còn Mỹ hay Nhẫn, bạn chọn cái nào? Khi viết (thành lập) Hiến Pháp thì điều kiện Chân-Thiện-Mỹ (hay Nhẫn) có nên đặt là tiêu chuẩn trong cuộc sống xã hội hay không?
Hãy đi hỏi các nhà viết Hiến Pháp cho Đệ Tam Cộng Hòa của VN tương lai.
Trần Công Lân
Tháng 2 năm 2022 (Việt lịch 4901)