Ngày 17 tháng 5 năm 2016, lần đâu tiên tôi được chọn nằm trong con số 70 người để luật sư của hai bên (bị cáo và nguyên cáo) tìm ra 13 bồi thầm đoàn cho vụ án hình sự giết người.  Tôi muốn chia sẻ những gì mình đã trải qua với các bạn ở Việt Nam – để các bạn hiểu rõ luật pháp của Hoa Kỳ nói riêng và của thế giới tự do nói chung.

Những yêu cầu cần thiết để được chọn trong danh sách bồi thẩm đoàn

• Bạn phải trên 18 tuổi và phải cư ngụ trong khu vực quận của tòa án
• Bạn phải là công dân Mỹ, không bị bệnh tâm thần, biết đọc và viết tiếng Anh.
• Chưa từng nằm trong bồi thẩm đoàn 6 ngày liên tục tại tòa án của quận (county) trong vòng 3 tháng, hoặc tòa án của huyện (district) trong vòng 6 tháng.
• Chưa từng bị đi tù tội (hay bị tố cáo, đang chờ ra tòa) về cướp hay hình sự.

Thiếu một trong những tiêu chuẩn bên trên thì bạn sẽ không được chọn nằm trong sự lựa chọn cho bồi thẩm đoàn.

Quyền được từ chối vào bồi thẩm đoàn

Những ai đạt đủ điều kiện bên trên thì phải có bổn phận thực hiện nghĩa vụ công dân của mình mà quyền được chọn vào bồi thẩm đoàn là một trong nghĩa vụ công dân. Tuy nhiên không phải ai cũng có đủ điều kiện để làm chuyện này. Cho nên sau đây là những trường hợp bạn có thể xin không nằm trong bồi thẩm đoàn.

• Bạn trên 70 tuổi và muốn được miễn vĩnh viễn trong danh sách thẩm đoàn sơ khởi.
• Bạn có con trẻ dưới 12 tuổi và không thể bỏ trẻ một mình ở nhà bởi không có ai xem giữ trẻ.
• Bạn là học sinh của Trung Học (có người 18 tuổi vẫn còn học ở trung học, tuy nhiên con số này rất ít) hoặc đang học ở đại học.
• Bạn là nhân viên làm việc cho chính phủ ở bên Lập Pháp (legislative)
• Bạn là người duy nhất lo lắng cho người bệnh (những người làm việc trong nhà thương không được nằm trong trường hợp này).

Ngoài ra có những trường hợp mà bạn có thể nói chuyện với vị thẩm phán để được miễn nằm trong danh sách bồi thẩm đoàn. Thí dụ bạn là người duy nhất đi làm ra tiền và khi đi thực hiện nghĩa vụ bồi thẩm đoàn cho một tuần hay lâu hơn, bạn sẽ không được trả lương cho nên gia đình bạn sẽ bị khó khăn về tài chính. Luật của liên bang không bắt buộc công ty phải trả lương khi nhân viên của mình đi thực hiện nghĩa vụ bồi thẩm đoàn. Còn luật của tiểu bang thì có những tiểu bang bắt buộc công ty phải trả lương một tuần hoặc không cần phải trả lương.

Bồi thẩm đoàn được trả thù lao tượng trưng

Tùy theo mỗi tiểu bang, riêng tại Texas, ngày đầu tiên bạn đi thực hiện nghĩa vụ bồi thẩm đoàn (petit juror) là 6 đô la hoặc 10 đô la cho bồi thẩm đoàn trưởng (grand juror). Những ngày sau đó được trả là 40 đô la.

Sự khác biệt giữa bồi thẩm đoàn và bồi thẩm đoàn trưởng là trước khi vụ án được đưa ra tòa thì phải qua bồi thẩm đoàn trưởng (grand jurors) quyết định là nên kiện bị cáo trước tòa hay không. Và nếu bồi thẩm đoàn trưởng quyết định là sẽ đưa bị cáo ra tòa bởi có đủ chứng cớ thì lúc đó bồi thẩm đoàn (petit juror) sẽ lắng nghe hai bên luật sư trước khi ra phán quyết là bị cáo có tội hay không có tội.

Khi bồi thẩm đoàn trưởng ra quyết định là có đủ bằng chứng để đưa bị cáo ra tòa thì bị cáo có hai sự lựa chọn. Một là ra tòa do vị thẩm phán lắng nghe để đưa đến quyết định, vị thẩm phán này dò tòa án chỉ định. Hai là ra tòa để bồi thẩm đoàn quyết định mà bồi thẩm đoàn là những người thường dân được luật sư của hai bên chọn.

Phương cách lựa chọn bồi thẩm đoàn

Bạn sẽ nhận được giấy mời từ tòa án là bạn nằm trong danh sách của những người có thể bị chọn trong bồi thẩm đoàn sơ khởi. Trong giấy mời đó có địa chỉ, giờ mà bạn cần phải đến, kèm theo vé xe bus, hoặc giấy giảm tiền đậu xe nếu bạn tự lái xe đến tòa. Nếu nhận được tờ giấy này và bạn thấy mình không đủ tiêu chuẩn để thực hiện nghĩa vụ bồi thẩm đoàn, hoặc bạn thuộc dạng không cần phải thực hiện nghĩa vụ bồi thẩm đoàn thì bạn điền vào giấy mời đó những phần mà bạn đánh giá mình không đủ tiêu chuẩn hoặc được miễn. Thông thường bạn nhận tờ giấy này ít nhất là ba tuần trước ngày phải trình diện tại tòa án.

Trong ngày đến tòa án, bạn sẽ nộp trình lên một phần của tờ giấy đó để tòa án đưa vào trong hệ thống máy vi tính của họ. Đồng thời nếu bạn chưa trả lời những câu hỏi đơn giản như là ngày sinh, nghề nghiệp, chỗ làm, của bạn và người phối mẫu thì bạn phải trả lời những câu hỏi đó qua hệ thống máy vi tính mà tòa án đã để sẵn ngoài hành lang của tòa án.

Sau đó bạn ngồi chờ. Nếu bạn được chọn nằm trong danh sách những người được chọn vào vòng một, tức là vòng mà cả hai luật sư sẽ hỏi để tìm ra bồi thẩm đoàn thì bạn sẽ được chuyển đến tòa án đó (nằm cùng một khu văn phòng như ở lầu khác và phòng khác).

Khi đến văn phòng tòa án đó bạn sẽ chờ ngoài hành lang. Cho đến khi nhân viên của tòa án thông báo là bạn sẽ ra về (khi hai bên luật sư đồng ý thỏa thuận mà không cần đến bồi thẩm đoàn) hoặc bạn phải điền một số câu hỏi để luật sư dựa vào câu trả lời của bạn để đánh giá bạn là người như thế nào, có lợi hay có hại cho vụ án của hai bên luật sư.

Tờ giấy mà tôi điền vào gồm hai trang giấy với rất nhiều câu hỏi. Bởi đây là vụ án hình sự, họ hỏi là tôi có ủng hộ cảnh sát hay không, những báo tôi đọc là báo gì và những chương trình tivi tôi coi là gì, đồng thời những người có danh tiếng tôi thích hoặc không thích là ai. Nhiều chi tiết khác mà tôi không nhớ hết, chỉ nhớ những phần mà tôi hiểu (sau khi biết vụ án là hình sự giết người) tại sao họ muốn biết để luật sư hai bên chọn ra một bồi thẩm đoàn không có thành kiến.

Sau khi đưa giấy tờ cho nhân viên tòa án, mọi người chờ đợi ngoài hành lang khoảng nửa tiếng, sau đó theo thứ tự trong tờ giấy mà đã điền trước đó, để vào ngồi những hàng ghế. Luật sư của hai bên cùng với vị thẩm phán cũng có một sơ đồ theo hang ghế ngồi, theo sơ đồ đó mỗi người sẽ được có con số theo số thứ tự đã định sẵn và tên kèm theo. Luật sư dựa vào con số đó để biết ai tên gì, ngồi ở đâu, số bồi thẩm đoàn số mấy.

Khi mọi người đã ngồi xong thì vị thẩm phán giới thiệu những người luật sư của hai bên và nhân viên giúp đỡ vị thẩm phán và luật sư trong tòa án. Sau đó vị thẩm phán hỏi có ai trong số 70 người này quen biết luật sư của hai bên và nếu có thì quen biết như thế nào để tránh tình trạng thiên vị nếu có quen biết. Sau đó vị thẩm phán cho biết đây là vụ án giết người và hỏi có ai nghe vụ án này trên báo chí hay truyền hình hay không.  Nếu ai đó cho là đã nghe thì sẽ được hỏi là những điều nghe đó có bị ảnh hưởng đến quyết định nếu được chọn trong bồi thẩm đoàn của vụ án hay không.

Vị thẩm phán cũng nhắc lại một số điều kiện mà cá nhân không thể nào là bồi thẩm đoàn. Chuyện này đã được làm ở vòng một nhưng vị thẩm phán vẫn nhắc lại để phòng trường hợp ở vòng một làm việc bị thiếu sót. Rồi sau đó vị thẩm phán nhắc đến quyền được im lặng và hỏi có ai dị ứng với quyền này hay không hoặc khi bị cáo xử dụng quyền này thì có ai thắc mắc hoặc nghi ngờ bị cáo hay không. Nếu ai đó phát biểu là không đồng ý với cái quyền im lặng này bởi có thành kiến là ai chọn quyền này thì cá nhân đó có sự gì đó muốn che giấu, không cho bồi thẩm đoàn biết. Và những người này sẽ được luật sư của hai bên đánh dấu vào sơ đồ ngồi của mỗi người để họ biết đây là những người họ sẽ không chọn.  Vị thẩm phán cũng nhắc đến chuyện vô tội cho đến khi chứng minh bị cáo có tội. Có nghĩa là đến giờ phút này bị cáo hoàn toàn vô tội cho đến thì bồi thẩm đoàn lắng nghe sự thật của hai bên trước khi đi đến phán quyết là có tội. Cho nên ai đó có thành kiến là bị cáo có tội trước khi nghe sự thật thì sẽ không chọn vào bồi thẩm đoàn.

Câu hỏi kế đến mà vị thẩm phán muốn biết ý kiến của 70 người bồi thẩm đoàn tương lai, nếu bị cáo có tội thì hình phạt từ 5 năm tù đến 99 năm — có ai đồng ý để dựa vào tội trạng mà chọn hình phạt hay không. Có nghĩa là sẵn sàng bỏ tù 5 năm hoặc 99 năm nếu tội đáng bị 99 năm. Có những người cho rằng nếu đã giết người thì phải ở tù 99 năm chứ không thể ít hơn nữa. Những người này chắc chắn sẽ bị luật sư của bên bị cáo đánh dấu để không chọn những người này vào bồi thẩm đoàn. Sau đó vị thẩm phán cho biết là vụ án này sẽ mất một tuần lễ và ai đó có trở ngại gì trong tuần lễ đó hay không. Lúc này ai có trở ngại về thời gian cần phải lên tiếng để luật sư cả hai bên biết trước khi quyết định chọn người. Những ai có trở ngại về thời gian thì chắc chắn sẽ được cân nhắc trước khi được chọn vào bồi thẩm đoàn cho vụ án.

Phần thứ hai là luật sư của bên nguyên cáo hỏi 70 bồi thẩm đoàn tương lai giống như những câu hỏi của vị thẩm phán, nhưng cho những thí dụ khác nhau để xem phản ứng của 70 người trong bồi thẩm đoàn lương lai nghĩ gì.

Sau cùng là vị luật sư bên bị cáo, cũng đặt ra những câu hỏi tương tự. Ngoài ra luật sư của bị cáo muốn biết là vụ án này có thể có những nhà báo, truyền hình đến tham dự thì liệu hình ảnh của truyền hình có ảnh hưởng đến quyết định của bồi thẩm đoàn hay làm khó chịu mọi người hay không. Có một vị cho rằng không thể ngồi vào ghế bồi thẩm đoàn bởi đã từng có kinh nghiệm về chuyện giết người và đặt biệt bị cáo là người quá trẻ, cá nhân này không đủ khả năng để kiềm hảm xúc động cho nên không muốn nằm trong 13 vị bồi thẩm đoàn. Cá nhân này vừa nói vừa rưng nước mắt. Đây là người mà cả hai bên luật sư sẽ không chọn vào ghế bồi thẩm đoàn bởi cảm tính có thể lấn áp quyết định và có thể đưa đến tình trạng phiên tòa không đưa ra được bản án (hang jury).  Vụ án phải có sự đồng ý 100% của bồi thẩm đoàn, nếu một người không đồng ý thì vụ án sẽ phải làm lại từ đầu, nghĩa là sẽ tìm một bồi thẩm đoàn khác.

Mục đích chính của cả hai bên luật sư (bị cáo và nguyên cáo) muốn tìm một bồi thẩm đoàn 13 người không thiên vị, không thành kiến, và dựa vào sự thật cũng như theo đúng luật để xét xử có tội hay không có tội. Và nếu là có tội thì dựa vào tội trạng nặng hay nhẹ để cho bản án tù từ 5 năm đến 99 năm.

Khi những câu hỏi đã được đưa ra để xem phản ứng của 70 bồi thẩm đoàn tương lai ra sao thì 70 người này ra khỏi tòa án và chờ ngoài hành lang. Trong khoảng thời gian đó, bên trong tòa án, luật sư hai bên và vị thẩm phán sẽ trao đổi với nhau để chọn ra 13 bồi thẩm đoàn cho vụ kiện. Thời gian chờ đợi khoảng 30 – 45 phút. Sau đó mọi người vào phòng không theo thứ tự như lúc trước nữa. Những người được gọi tên, gồm 13 người, sẽ được vào ngồi vào ghế bồi thẩm đoàn. Trong vụ kiện này, 11 phụ nữ và 2 nam được chọn vào bồi thẩm đoàn. Ngạc nhiên cho nhiều người là 11 phụ nữ được chọn trong số bồi thẩm đoàn này. Người viết bài này đã không được chọn vào trong bồi thẩm đoàn 13 người này, mặc dù trước đó, người viết bài này nghĩ là mình sẽ được chọn vì anh luật sư bên bị cáo đưa mắt nhìn người viết bài này nhiều lần.

Buổi chọn ra 13 vị bồi thẩm đoàn mất hết một ngày. Chiều tối về nghe tin tức thì vụ án được nhắc nhở trên truyền hình và hình ảnh vị thẩm phán thụ vụ án này cũng được đưa lên truyền hình ngoại trừ bồi thẩm đoàn.

Một tuần lễ sau thì bồi thẩm đoàn 13 người, khi nghe rõ sự kiện cả hai bên (bị cáo và nguyên cáo), đã quyết định là cậu bé 19 tuổi mang tội giết người và được cho bản án là 38 năm tù.

Vài suy tư nhỏ

Bồi thẩm đoàn đóng một vai trò rất quan trọng trong hệ thống tư pháp của Hoa Kỳ. Quyết định của bồi thẩm đoàn tương đối khách quan hơn bởi đây là những thường dân không thiên vị, dựa vào sự thật do hai bên luật sư đưa ra và những nhân chứng — từ đó đi đến quyết định là bị cáo có tội hay không.  Nếu bị cáo có tội thì chính bồi thẩm đoàn dựa vào luật để đưa ra hình thức phạt cho bị cáo.

Sự lựa chọn bồi thẩm đoàn dựa vào tính thành tâm của các cá nhân tham dự vào buổi thanh lọc bồi thẩm đoàn. Cho nên luật sư của hai bên dựa vào những câu phát biểu của bồi thẩm đoàn tương lai để quyết định loại hay chọn người trong bồi thẩm đoàn của vụ án. Thông thường những người tham dự bồi thẩm đoàn luôn luôn làm đúng nhiệm vụ công dân của mình, cho nên nếu không đồng ý với một luật nào đó thì cá nhân đó sẽ lên tiếng và giúp cho luật sư gạn lọc bồi thẩm đoàn tốt hơn. Điều này chỉ xảy ra ở một đất nước dân chủ chứ không thể xảy ra ở một nước độc tài mà một câu nói thật có thể bị đi tù bởi những bộ luật vớ vẫn của nhà cầm quyền độc tài đưa ra, hoặc do những bộ luật miệng, làm tại chỗ của giới cầm quyền.

Dĩ nhiên không có một hệ thống tư pháp nào hoàn hảo, cho dù là Hoa Kỳ.  Vẫn có những người đi tù oan ở quá khứ bởi những lời nói của nhân chứng thay vì dựa vào DNA (kỷ thuật DNA chỉ mới có vào cuối thế kỷ 20. Nhờ kỷ thuật này mà nhiều người bị tù oan đã được thả ra và được chính quyền đền bù thỏa đáng trong thời gian bị tù oan này).

Đây là những chia sẻ dựa vào kinh nghiệm cá nhân trong kỳ lựa chọn vào bồi thẩm đoàn của một vụ án giết người.  Những bạn khác có thể có kinh nghiệm khác nhau bởi mỗi tiểu bang có luật khác nhau.

Nhìn về Việt Nam thì đất nước Việt có một hệ thống tư pháp để bảo vệ đãng, bảo vệ người cầm quyền. Cho dù hệ thống tư pháp VN có bồi thẩm đoàn xét xử thì bồi thẩm đoàn vẫn có thể bị mua chuộc, bị hâm dọa bởi cái cơ chế này hoàn toàn không có khả năng tạo ra công lý cho mọi người. Vị thẩm phán xử tội không theo luật mà xử tội theo lệnh.  Luật sư nguyên cáo có nhiều quyền hành để ngăn cản luật sư bị cáo tìm ra sự thật và luật sư nguyên cáo luôn luôn được vị thẩm phán đánh giá là đúng dù chứng cớ là ngụy tạo, còn luật sư của bị cáo luôn luôn là sai cho dù chứng cớ là thật.

Tại sao chúng ta có một hệ thống tư pháp như thế? Tại vì chúng ta chấp nhận cái hệ thống này cho nên chúng ta mới có hệ thống này. Chỉ khi nào chúng ta lên tiếng, đứng lên đạp đổ để có một hệ thống tốt hơn thì lúc đó công lý mới có cho dân Việt. Còn bây giờ chỉ là công lý của đãng.

Vũ Hoàng Nguyên

Tháng 5 năm 2016

Dallas, TX