Con người khi sinh ra và đến tuổi trưởng thành thì bận rộn với nhiều thứ trong cuộc sống. Gia đình, công ăn việc làm, bạn bè, vợ-chồng-con, những nhu cầu đòi hỏi của bản thân với thực tế xã hội hiện tại; tất cả những thứ bên trên làm cho con người không còn thời gian để suy tư về mục đích của cuộc sống.
Nếu ai đó hỏi mục đích của cuộc sống là gì thì câu hỏi này xem ra sẽ có nhiều câu trả lời tùy theo hoàn cảnh của mỗi người.
Đa số nhìn mục đích cuộc sống là những cái thường tình để phục vụ bản thân. Có người cho rằng là để hưởng thụ. Có người cho là gia đình. Có người cho là để làm giàu. Có người cho rằng để thám hiểm những tò mò như những người có tiền để bay lên không gian hoặc xuống đáy biển để tìm cảm giác khoái lạc cho bản thân.
Nếu mục đích cuộc sống như những điều nói bên trên thì rõ ràng, chúng ta nào có khác gì những con vật bởi con vật cũng chỉ sống để hưởng thụ, lo cho bản thân mà nào có lo cho người khác. Và chính những mục đích bên trên đôi khi đã tạo ra hỗn loạn trong xã hội bởi khi quyền lợi cá nhân là ưu tiên đầu mà không quan tâm đến môi trường và người chung quanh thì sẽ ảnh hưởng đến đời sống người khác trong xã hội.
Cần phải phân biệt giữa mục đích cuộc sống và lý tưởng. Lý tưởng là những ước mơ mà cá nhân đó đặt ra và theo đuổi suốt cuộc đời. Trong tiến trình theo đuổi đó đòi hỏi sự hy sinh, kiên trì để thực hiện lý tưởng của chính bản thân. Mục đích cuộc sống thì đơn giản hơn, dễ thực hiện hơn mà đòi hỏi hy sinh cũng ít hơn.
Cuộc sống trong xã hội là sự tương tác giữa con người với con người. Chính sự tương tác này tạo ra xã hội và để sự tương tác này hợp nhất, hài hòa thì mục đích của cuộc sống phải là phục vụ.
Thế phục vụ cái gì? Phục vụ đời sống của bản thân và phục vụ xã hội. Trong tiến trình phục vụ đời sống bản thân thì phải quan tâm đến xã hội nếu sự phục vụ đời sống bản thân ảnh hưởng đến xã hội. Thí dụ vì sinh kế nên cá nhân A sản xuất sản phẩm Z nhưng trong tiến trình sản xuất làm ảnh hưởng đến môi trường sống chung quanh thì sự phục vụ đời sống cá nhân của A đã làm ảnh hưởng đến người khác cho nên cần phải xét lại hoặc điều chỉnh cách sinh kế của cá nhân A.
Con người phải có trách nhiệm với xã hội bởi xã hội đã giúp đỡ con người từ lúc sinh ra cho đến lúc trưởng thành. Những thức ăn được bác nông dân trồng trọt; những y tế lo cho người mẹ và đứa trẻ từ trong bụng mẹ cho đến lúc sinh ra và trưởng thành; những giáo dục được hướng dẫn từ trường sở; những giáo dưỡng được hấp thụ từ những tổ chức xã hội dân sự hoặc các đoàn thể trong xã hội. Không ai không dựa vào xã hội để sống và trưởng thành cho nên khi đến tuổi trưởng thành, mỗi cá nhân trong xã hội phải có trách nhiệm phục vụ xã hội để giúp mọi người cùng tiến.
Phải phục vụ được đời sống cá nhân trước thì lúc đó cá nhân mới có thể phục vụ xã hội. Sự phục vụ đời sống cá nhân là môi trường để chính cá nhân học hỏi kinh nghiệm ở đời sống của mình. Khi đã có đủ kinh nghiệm thì sự phục vụ xã hội sẽ bớt nguy hiểm hơn bởi đã dựa vào những kinh nghiệm bản thân để không phí phạm tài lực, nhân lực của xã hội.
Trong tiến trình phục vụ đời sống cá nhân phải luôn luôn tâm niệm rằng mọi hành động, ứng xử của cá nhân trong đời sống bản thân sẽ ảnh hưởng rất lớn đối với xã hội. Cho nên tiến trình phục vụ đời sống bản thân, cá nhân luôn luôn tự mình xét lại những điều mình đã làm sẽ tác hại đến xã hội, đến môi trường ra sao để điều chỉnh những tác hại đó.
Khi đời sống cá nhân đã “đủ” (Thế Nào Gọi là Đủ) thì phải nghĩ đến chuyện phục vụ xã hội. Có những phục vụ xã hội xảy ra tự nhiên trong tiến trình phục vụ đời sống cá nhân. Thí dụ bác nông dân sản xuất lúa gạo để phục vụ đời sống bản thân và trong tiến trình đó, bác đã bán lúa gạo cho người khác tức là bác đã phục vụ cho xã hội ở dạng thấp, hiển nhiên.
Phục vụ cho xã hội ở một dạng cao hơn là bản thân sẽ bỏ công sức, tiền bạc nếu có khả năng để giúp đỡ xã hội qua các cơ quan xã hội dân sự hoặc tự chính bản thân làm chuyện giúp đỡ xã hội. Phục vụ xã hội phải hiểu ở một dạng rộng lớn, tức là nếu cá nhân lên tiếng trước những cái sai trái của xã hội trên một sự kiện nào đó tức là phục vụ xã hội để mọi người thấy rõ, nhìn rõ cái sai trái mà nhìn bề ngoài là “thật” nhưng nội dung là giả. Điều này với hiện tượng mạng xã hội xảy ra rất nhiều.
Đời sống của người luôn luôn có nhiều quyến rũ mà nếu tự bản thân không điều khiển những điều quyến rũ đó thì mục đích cuộc sống trở thành con số không trong cuộc đời; và nếu nhiều người như thế, xã hội tất sẽ loạn bởi ai cũng muốn dục vọng của mình đạt được mà không quan tâm đến những vấn nạn của xã hội, những hệ luận cho xã hội nếu cái dục vọng của cá nhân được toại nguyện.
Vũ Hoàng Anh Bốn Phương
Tháng 8 năm 2023 (Việt lịch 4902)