Đã là Con Người thì dù ở bất cứ nơi đâu trên trái đất, nếu sống chung trong xã hội, Con Người đều có ý thức. Từ ý thức đó đưa đến hành động của mỗi Con Người trên trái đất này.
Nếu nhìn một hành động hỗn loạn, không tốt cho xã hội, chúng ta thường đánh giá là cá nhân hay tập thể đó không có ý thức. Đây là sự đánh giá sai lầm bởi đã là Con Người, ai cũng bộ óc khôn hơn loài thú, cho nên tất cả Con Người sống trên trái đất này đều có ý thức.
Tại sao xã hội có những người làm những chuyện tưởng chừng không thể xảy ra? Hành động xấu của cá nhân phát xuất từ ý thức xấu. Bởi ý thức sẽ dẫn Con Người đến hành động. Ý thức tốt sẽ là hành động có trách nhiệm. Ý thức xấu thì là hành động vô trách nhiệm.
Ở những xã hội văn minh trên thế giới, người ta thấy ở những tiệm bán thực phẩm, hay những tiệm bán quần áo, họ treo những món đồ ngoài cửa tiệm với giá cả trên từng món đồ. Ai đó muốn mua thì lấy bỏ vào xe của tiệm, đem vào trong trả tiền; một ý thức tự giác, tự nguyện để tạo ra hành động tốt. Có nơi có hệ thống máy hình để theo dõi, nhưng đa số không có hệ thống máy theo dõi — đơn giản họ cho rằng số đông có ý thức tốt, không lấy những món đồ không phải của họ.
Nói thế không có nghĩa là xã hội văn minh ai cũng có ý thức tốt. Đã gọi là xã hội luôn luôn có người tốt, người xấu. Hệ thống giáo dục tốt sẽ đào tạo ra những công dân có ý thức tốt để xã hội không bị loạn bởi những hành động không tốt của người có ý thức xấu.
Ngay cả những người đấu tranh gọi là tù nhân lương tâm, họ có ý thức tốt để sẵn sàng đấu tranh và đi tù. Nhưng nói thế trong cuộc sống của họ, đối diện với nhiều vấn đề, có những lúc họ sẽ có những ý thức xấu để có hành động hay lời nói không thích hợp với xã hội. Chưa kể cái quá khứ đấu tranh để đi tù, tuy đáng ngưỡng mộ, nhưng không có nghĩa là chúng ta sùng bái để không nhận diện những cái xấu mà họ đang làm, ảnh hưởng đến đời sống của xã hội ở hiện tại hoặc tương lai.
Người có tinh thần tự chủ sẽ không sùng bái ai mà đánh giá từng Con Người qua tương tác, quan sát để xem cá nhân đó có ý thức và hành động tốt-xấu ra sao. Ý thức là những suy nghĩ bên trong chứ không phải là từ lời nói của ai đó. Bởi người ta có thể nói những điều thánh thiện nhưng cuộc sống và hành động của cá nhân đi ngược lại những lời nói.
Ý thức luôn luôn có từ mỗi người. Ý thức xấu dẫn đến hành động xấu. Ý thức tốt dẫn đến hành động tốt, có trách nhiệm với chính mình và xã hội mình đang sống. Muốn có ý thức tốt cần phải tu tâm, sống thiện, sống có trách nhiệm với xã hội và những người thân của mình.
Trần Thị Lan Anh
Tháng 8 năm 2025 (Việt lịch 4904)