Pháp lý
Nếu AI đứng một mình thì vẫn có giá trị riêng nhưng xã hội dân chủ đang gặp khủng hoảng văn hóa, tôn giáo, niềm tin, giá trị con người (nhân quyền) và luật pháp. Đặc biệt là tầng lớp tư bản lợi dụng AI để thao túng kinh tế, tài chính từ đó lèo lái chính sách quốc gia, quốc tế gây thiệt hại cho người dân và thiên nhiên.
Sinh hoạt các cơ chế dân chủ dựa vào luật pháp. Khi con người không còn tôn trọng luật pháp thì dân chủ suy thoái. Vậy AI có thể làm luật (hay thay đổi hiến pháp) để phù hợp với tình trạng xã hội thay đổi? Vì AI chỉ dựa vào dữ kiện đã có, đã xảy ra trong quá khứ để cung ứng giải pháp thì đối với sự kiện mới, chưa từng xảy ra trước đây thì AI sẽ trả lời sao?
Luật pháp áp dụng cho con người. Con người phải có thảo luận, tranh luận để có sự thỏa thuận về điều luật đặt ra cũng như hình phạt, khi nào cần luật lệ và khi nào cần sửa đổi. Vậy thì AI có hiểu và thi hành luật lệ; hay quá thông minh để qua mặt luật pháp; hay quá khôn ngoan để đảo chánh cướp quyền con người? Có thể nào AI lý luận và tranh cãi như luật sư (của bị cáo) và công tố viện (của nạn nhân)? Luật pháp dựa trên từng trường hợp (case-by-case basis). Liệu AI có thay thế được bồi thẩm đoàn để kết tội hay tha tội?
Luật pháp được đặt ra nhưng còn có tòa án, chánh án quyết định vì yếu tố tâm lý. AI có thể tự động hóa nhiều công việc nhưng có thể nào chúng tự tạo một bản sắc riêng như “cá tính”. Nếu xã hội dân chủ đi đến hỗn loạn vì thành phần xấu nhiều hơn tốt thì sức mạnh và khả năng của AI cũng có thể tạo hỗn loạn ở cấp số nhân cho con người thay vì hưởng nhàn thì sẽ vất vả sửa chữa khuyết điểm của AI vì không phải mọi người đều có ý tốt khi sử dụng AI (mạng xã hội là một bài học).
Có những quy luật của thiên nhiên mà con người còn chưa khám phá tuy cũng là học thuật về con người và thiên nhiên như Dịch lý, Độn Giáp, Thái Ất, Phong Thủy (âm trạch) hay như học thuật của Nostradamus. Bài học của những nền văn minh cổ đã suy tàn cũng là kinh nghiệm cho những ai tin tưởng vào kỹ thuật mà quên đi tâm thuật vì “tinh thần và vật chất là hỗ tương nguyên nhân” (Lý Đông A). Muốn có “hỗ tương nguyên nhân” cần có “đối lập thống nhất” mà “hỗ tương nguyên nhân” cũng là “tự kỷ nguyên nhân”. Có thể nào AI biết tự kỷ?
Dịch lý
Có chàng trai trẻ VN có cao vọng đem phối hợp AI với Dịch lý. Biết AI không phải để “cưới gả” với bất kỳ môn học khác. Đặc biệt là Dịch lý vì Dịch lý là tâm cảm: bạn có quan hệ với A, lo lắng về tương lai của A nên xem quẻ. Khi gieo quẻ, tâm bạn phải nghĩ tới A không phân tán, nếu nghĩ tới B thì quẻ sẽ ứng vào B chứ không phải A.
Do đó có người cho Dịch là sai, rởm, lừa gạt…. Bạn muốn biết tranh cử tổng thống Mỹ ai sẽ thắng thì được vì bạn là công dân Mỹ, kết quả bầu cử có liên quan đến bạn. Nhưng nếu bạn muốn biết bầu cử tại quốc gia X thì không xong vì bạn chẳng có liên quan gì tới X. Bạn Z muốn xem chuyến đi sắp tới của mình sẽ gian nguy ra sao thì chính Z phải gieo quẻ chứ không thể để W gieo quẻ.
Vậy bạn trẻ VN nếu có thành công thì bạn có kiểm soát được việc sử dụng AI+ Dịch lý qua mạng xã hội hay không? Cho dù có an ninh mạng (cyber security) thì có bảo đảm kết quả hay chỉ đem tai hại đến cho người sử dụng. Nếu thành công mà chẳng may ông Tô Lâm tịch thu sản phẩm của bạn về để củng cố chế độ hại dân thì bạn tính sao? Hay bạn nghĩ sản phẩm của bạn sẽ giải quyết vấn đề VN tương lai trong hòa bình và vinh quang?
Hiện nay cộng sản VN không tôn trọng luật (do chính đảng cộng sản VN làm ra) vì độc tài, độc đảng, công an trị. Khi nhân quyền không có thì bạn làm ra sản phẩm gì cũng bị đảng cướp, tịch thu vì an ninh quốc gia, vì sự chụp mũ, vu cáo? Không có luật để bảo vệ quyền lợi công dân thì ai bảo đảm về sản phẩm trí tuệ cũng như sự công bằng, độc lập của tòa án VN.
Thành thật cám ơn bạn đã có nhã ý làm “đám cưới” AI với Dịch nhưng tại Mỹ, số người Mỹ gốc Việt làm việc tại cơ quan phát minh (US-PTO) rất nhiều, cũng có người nghĩ ra điều này nhưng vì đã từng dụng Dịch nên … cười trừ. Nếu Dịch lý vượt lên trên mọi khác biệt thiên nhiên, chủng tộc, tôn giáo, ngôn ngữ cũng như các luật lệ do chính quyền đặt ra (hay các rào cản do con người thiết lập để kiềm chế lẫn nhau) trong nhiều lãnh vực thì AI tuy có tiến bộ, vẫn chỉ là lãnh vực “nhân tài” chưa phải “thiên tài” để có thể “định nghiệp thiên hạ”.
Kết
Nhớ lời hát Trịnh Công Sơn “… đường văn minh xương cao cùng với núi, đường lương tâm mênh mang hoài bóng tối….” (Hãy Nhìn Lại. Trịnh Công Sơn) để biết rằng khoa học kỹ thuật chỉ là phụ, Tâm tình người mới là chính để mở đường cho dân tộc Việt vươn lên. Hãy tự hỏi con người muốn AI làm việc thay mình thì con người rảnh rỗi sẽ làm gì? Chúng ta có biết hưởng nhàn như Nguyễn Khuyến, Nguyễn Công Trứ hay sẽ làm bậy vì chẳng hiểu “Sinh mệnh Tâm lý” là gì. Con người sống để tìm hiểu Mệnh lý và Chân lý, nếu đã không hiểu pháp lý cũng như Triết lý mà chỉ chạy theo Tâm lý thì “…Ta chạy vòng vòng ta chạy mòn chân. Nào có hay đời cạn, nào có hay cạn đời…” (Thà Như Giọt Mưa. Phạm Duy).
Trần Công Lân
Tháng 5 năm 2025 (Việt lịch 4904)