D. Phương pháp luận
Đời sống con người đòi hỏi thức ăn, nhà cửa, việc làm và gia đình. AI và quantum computing có thể thay thế con người trong đa số hoạt động hàng ngày nhưng AI và quantum computing không thể thay thế “sinh mệnh và tâm lý”. Con người sinh ra do cha mẹ và cần cha mẹ nuôi dưỡng. Cho dù cấy ghép thì bào thai cũng mang tế bào từ cha mẹ (genetic). Y khoa có thể phân tách các nhiễm thể XY, thay đổi chuỗi tín hiệu DNA trong tế bào nhưng vẫn không hiểu vì sao chúng biến chứng thành ung thư hay bỏ nhiệm vụ thường trực. Trong khi thuyết dây (string theory) có sự liên quan đến hấp lực lượng tử (quantum gravity) chưa thể xác định quan hệ giữa tín hiệu không gian và chất hóa học trong tế bào con người.
Nếu chỉ dựa trên căn bản của trái đất là môi trường sống của loài người thì Âm-Dương vẫn là quy luật chính (Nhất Âm Nhất Dương chi vị đạo, Lão Tử). Đó là hỗ tương nguyên nhân và thống nhất luật tắc (Chìa Khóa Thắng nghĩa của Lý Đông A). Nếu nói theo tinh thần và vật chất là hỗ tương nguyên nhân thì AI và quantum computing có hỗ tương hay không? Cả hai đều do con người tạo nên thì có thể sai lầm (bugs, error). Tìm kiếm nguyên do cũng là trở ngại cho khoa học gia vì tin tức (cho AI) và vật liệu (cho quantum computing) vẫn có thể khiếm khuyết (không đúng sự thực, yêu cầu hay chất liệu). Cho dù vượt qua tất cả khó khăn để thành công khi thí nghiệm, AI và quantum computing vẫn không nói lên trở ngại có thể xuất hiện trong tương lai. Vậy thì giá trị nào sẽ phải trả cho con người chạy theo AI và quantum computing? Để được gì và đi về đâu? Bất cứ câu hỏi nào khơi lên phải được truy tầm về gốc, phán xét trên căn bản:
– Khả năng và tất năng.
– Ngẫu nhiên và tất nhiên.
– Nhân quả và luật tắc.
Đời sống con người gắn chặt với thiên nhiên. Có thể nào “thông minh” AI hiểu ngẫu nhiên vì sao xảy ra và xảy ra lúc nào? Cũng như luật Nhân quả liên quan đến Nghiệp và Mệnh thì làm sao AI đọc được tiền kiếp? Nếu mục đích của AI và quantum computing là phục vụ con người thì ai sẽ chịu trách nhiệm khi sai lầm xảy ra? Phục vụ con người phải chăng là tất cả mọi người hay chỉ cho lớp nhà giàu có tiền trả lệ phí dịch vụ, bảo hiểm và luật sư nếu có kiện tụng xảy ra và như vậy chỉ đáp ứng với một số quốc gia giàu mạnh; còn dân, nước nghèo thì rớt lại và bị bóc lột. Xã hội con người cần có công bằng. Không có công bằng thì không có hòa bình và không hòa bình thì không hạnh phúc. Có thể nào thông minh AI không hiểu công bằng là gì?
Đời sống con người là mọi mặt: chính trị, kinh tế, văn hóa … và phải có hỗ tương, thống nhất. Khi các quốc gia giàu chạy theo AI, quantum computing thì người dân có khả năng theo kịp tiến bộ hay sẽ có đa số thụt lùi. Tiến bộ (progressive) hay duy trì cái cũ (conservative) thì không thấy các chính trị gia tranh cãi. Như vậy nếu bạn thấy (hay nghe) nói đến “khuynh Tả” hay “khuynh Hữu” thì đó chỉ là ảo thuật của chính trị gia cơ hội chủ nghĩa. Thay vì nói đến lợi, hại, xấu tốt của vấn đề liên quan đến đời sống dân chúng thì họ khơi dậy xung đột để thủ lợi.
Vì bất tài (cai trị) chính trị gia dựa vào khoa học tiến bộ để che giấu khả năng làm việc của họ. Thay vì giáo dục tuổi trẻ làm người thì nhà nước bỏ tiền (trao) giải thưởng cho khoa học và tầng lớp ưu tú, nhà giàu hùa theo. Thay vì có tài (hay may mắn) hơn người thì nên giúp người chứ không phải vì thông minh, học giỏi, thành công nên bóc lột người hèn kém. Nếu người xưa phát minh (bánh xe, lửa, dụng cụ…) đã không kể công, lấy lời thì sao ngày nay, tự hào là văn minh, lại có cảnh người bóc lột người.
Nếu dựa vào quy luật Ỷ tha-Tự kỷ-Động tha (xem Chìa Khóa Thắng Nghĩa. Thắng Nghĩa.org) thì cái biết (tự kỷ) của con người dựa vào xã hội, xã hội giúp con người phát triển, từ đó con người đóng góp trở lại cho xã hội. Vậy cá nhân có trở thành nhân tài, thiên tài thì cũng chỉ để đóng góp cho xã hội. Nếu không có xã hội thì tài đó để làm gì? Chẳng có ai kể công đỡ đẻ, dạy dỗ cá nhân X nên người tài giỏi thì khi giỏi lại kể công với xã hội?
Vì có bóc lột, bất công nên có đấu tranh. Vậy thì giáo dục con người để tìm kiếm công bằng, hạnh phúc chứ không phải khoa học tiến bộ. Vì sự tiến bộ của khoa học là lẽ tất nhiên lẫn ngẫu nhiên. Cho nên cân bằng (Âm-Dương) là lẽ của tạo hóa (thiên nhiên). Con người cần dựa vào lý tính cân bằng để tìm ra lẽ công bằng trong đời sống (Xem Cân bằng-Công bằng-Công lý. Nganlau.com) như phương pháp căn bản để sống vì đó cũng là Trung đạo, Giả danh hay Tánh Không.
E. Dịch lý
Nhưng dịch lý có thể cho biết tương lai thành bại, xấu tốt của vấn đề qua câu hỏi với vật dụng đơn giản, (3 đồng tiền) không đòi hỏi năng lượng, chi phí nhân công, vật liệu, an ninh hay bất kỳ thời gian, địa điểm…. Cái khó là người giải đoán phải có tu dưỡng để giữ tính trung lập, vô tư, không thiên vị đồng hóa với người hỏi, câu hỏi hay đề tài liên quan. Người hỏi phải thành tâm (thời xưa, vua quan phải trai giới 3 ngày trước khi coi quẻ) cũng như sự việc phải có liên quan mật thiết với đương sự (người hỏi). Như vậy AI và quantum computing của Đông phương chỉ nằm trong giới hạn 3 đồng tiền, 64 quẻ dịch và ngày tháng hiện tại. Tuy vậy dịch lý bao gồm cả Mệnh và Nghiệp của người xem quẻ. Đó là điều mà AI và quantum computing sẽ không bao giờ hiểu. Vì AI và quantum computing là khoa học, chúng có thể “đọc” lịch sử nhưng có biết “thật, giả” thì làm sao phán xét đúng, sai? Chúng có lý sự (logic) nhưng có hiểu lý luận của triết học và tâm lý học?
Hiểu Dịch là hiểu Mệnh. Biết Mệnh lý thì không làm bậy, nói bậy. Chỉ khi thấy sự thực (mệnh, nghiệp, nhân quả) thì mới biết công bằng mà không lệ thuộc vào lời nói, tiền bạc, vật chất hay tiến bộ khoa học. Đó là vì sao cổ nhân nói Dịch là “để thông chí thiên hạ”: đả thông ý chí con người vì mù quáng, cố chấp, ích kỷ. Và “định nghiệp thiên hạ”: Nghiệp (cá nhân) là XYZ, coi quẻ mà không tin thì cứ thử để biết Mệnh chỉ có thế mà thôi.
Thử hỏi AI, quantum computing có biết khi nào cúp điện hay tai nạn sẽ xảy ra cho ai, lúc nào, người mất tích còn sống hay chết … kế hoạch X sẽ thành hay bại? Chuyến du hành của phi thuyền Z sẽ tới đích hay hủy bỏ? AI hay quantum computing sẽ không có câu trả lời nhưng Dịch có thể. Vì thế Dịch tồn tại hàng ngàn năm trong văn hóa Đông phương.
Kết
Dù sao nỗ lực của bạn Trần Huỳnh Duy Thức cũng đáng chú ý, hơi buồn là bạn bỏ đấu tranh chính trị để đi làm kinh tế tuy rằng cũng chỉ là hai mặt của đồng tiền: đời người. (xem Những người đi tranh đấu, Nganlau.com)
Trần Công Lân
Tháng 5 năm 2025 (Việt lịch 4904)