Tiền đề: Hòa hợp hòa giải.
Phản đề: Không có hòa hợp hòa giải (Hòa hợp ai với ai? Hòa giải ai với ai?)
Hợp đề: Người dân Việt muốn nói với nhau chân thành.
Xem qua Youtube của cô Linh, người Việt trong và ngoài nước mới thấy sau 50 năm thống nhất, dân Việt vẫn chưa có cơ hội nói với nhau những lời chân thành về tương lai dân tộc. Buổi nói chuyện ngắn với 5 tham dự viên nhưng đó là bước khởi đầu của đoàn kết dân tộc, một “Solidarity” cho Việt Nam (VN), do những người VN đã từng sống trong và ngoài nước.
Là những người quan tâm đến đất nước và dân tộc, không còn dây dưa gì đến quá khứ trước 1945-1975 để bị gán tội phản động, tay sai đế quốc nhưng sau 50 lần nhìn ngày 30/4 qua đi — họ tự hỏi cái gì đã xảy ra, vì sao, cái gì kế tiếp? Tuổi trẻ sinh sau 1975 (như cô Linh) tự hỏi “cái gì” đã khiến dân tộc Việt đã không có tiếng nói với nhau suốt 50 năm “thống nhất”. Chính vì thế họ chọn tưởng niệm 50 năm (thống nhất đất nước hay 30/4) để mở cuộc đối thoại “hòa hợp hòa giải”.
Mỗi dân tộc đều có lịch sử, văn hóa. Muốn có đoàn kết dân tộc phải hiểu lịch sử văn hóa của dân tộc ấy. Từ ngữ hòa hợp hòa giải được thực hiện dưới thời kháng chiến chống Pháp khi cộng sản Việt Nam (CSVN) đổi thành Việt Minh để liên kết (hòa hợp, lần 1) với các đảng phái quốc gia chống Pháp nhưng sau đó tìm cách thủ tiêu các cấp lãnh đạo đảng phái quốc gia.
Năm 1945, khi Nhật thua trận phải trả quyền cai trị cho VN, tướng Nhật đã nói với Trần Trọng Kim về mối nguy hiểm của CSVN và đề nghị bắt giam (xem Một Cơn Gió Bụi, Trần Trọng Kim) và giao lại cho chính quyền Bảo Đại nhưng Trần Trọng Kim từ chối vì tinh thần hòa giải (lần 2).
Sau đó CSVN cướp chính quyền lật đổ chính phủ do Trần Trọng Kim lãnh đạo. Năm 1960, sau khi ổn định miền Bắc, CSVN tổ chức xâm lăng Việt Nam Cộng Hòa (VNCH) bằng cách dựng lên Mặt Trận Giải Phóng Miền Nam (MTGPMN) kêu gọi hòa hợp hòa giải dân tộc tuy rằng họ chỉ là một nhóm trí thức nằm vùng do CSVN giựt dây. Mọi nỗ lực đàm phán của VNCH đều bị CSVN từ chối, đòi hỏi phải có MTGPMN tham dự để tạo ấn tượng miền Nam VN có xung đột cần có hòa hợp hòa giải (lần 3). Đó là lịch sử của hòa hợp hòa giải.
Hòa hợp hòa giải là một đề tài dễ bị hiểu lầm vì định nghĩa, nguồn gốc lịch sử và các yếu tố tham dự. Nói đến hòa hợp hòa giải trong bối cảnh tưởng niệm 50 năm 30/4 là biến cố gây chấn động dư luận nhưng hướng dẫn dư luận lại là chuyện khác. Cũng như cô Nguyễn Phương Mai (Úc) muốn nói về hòa bình qua hòa hợp hòa giải. Nhưng hòa bình phải có tự do, tự do phải có độc lập. Độc lập thì phải thành thật nói với nhau (không phải lừa gạt cải tạo không có ngày về). Muốn có hòa bình phải có yêu thương. Hãy chỉ cho tôi tình thương dân tộc ở đâu? Tình thương dân tộc không phải Việt kiều du lịch VN để hưởng thụ. Tình yêu dân tộc đã xuất hiện giữa 2 lằn đạn của cuộc chiến khi nhạc sĩ Trịnh Công Sơn viết “Nối vòng tay lớn”:
Rừng núi dang tay nối lại biển xa
Ta đi vòng tay lớn mãi để nối sơn hà
Mặt đất bao la, anh em ta về
Gặp nhau mừng như bão cát quay cuồng trời rộng
Bàn tay ta nắm nối tròn một vòng Việt Nam.

Cờ nối gió đêm vui nối ngày
Giòng máu nối con tim đồng loại
Dựng tình người trong ngày mới
Thành phố nối thôn xa vời vợi
Người chết nối linh thiêng vào đời
Và nụ cười nối trên môi.

Từ Bắc vô Nam nối liền nắm tay
Ta đi từ đồng hoang vu vượt hết núi đồi
Vượt thác cheo leo, tay ta vượt đèo
Từ quê nghèo lên phố lớn, nắm tay nối liền
Biển xanh sông gấm nối liền một vòng tử sinh.
Phải chăng Trịnh Công Sơn đã nhìn thấy trước tương lai của dân tộc Việt trước khi cuộc chiến chấm dứt? Trịnh Công Sơn không nói hòa hợp hòa giải mà chỉ nói “…Ta đi vòng tay lớn mãi để nối sơn hà. Mặt đất bao la, anh em ta về….” (về đâu? về VN? Khi nào?) …. Giòng máu nối con tim đồng loại, dựng tình người trong ngày mới…” (nói đến tình người thì không thể là giả dối, khủng bố, đe dọa). Trịnh Công Sơn không cần phải kêu gọi hòa hợp hòa giải vì đã không có hận thù, bất đồng ngay cả khi người bạn Lưu Kim Cương nằm xuống vì cuộc chiến Mậu Thân 1968 (Hát Cho Người Nằm Xuống):
Anh nằm xuống cho hận thù vào lãng quên
Tiễn đưa nhau trong một ngày buồn
Đất ôm anh đưa vào cội nguồn
Rồi từ đó, trong trời rộng, đã vắng anh
Như cánh chim, bỏ rừng, như trái tim bỏ tình
Nơi đây một lần, nhìn anh đến
những xót xa đành nói cùng hư không
…….
Anh nằm xuống, như một lần vào viễn du
Đứa con xưa đã tìm về nhà
Đất hoang vu khép lại hẹn hò
Người thành phố, trong một ngày, đã nhắc tên
Những sớm mai, lửa đạn
Những máu xương chập chùng
Xin cho một người vừa nằm xuống
Thấy bóng thiên đường cuối trời thênh thang!
Khi người nằm xuống “thấy bóng thiên đường cuối trời thênh thang … và để hận thù trôi vào lãng quên..” thì kẻ chiến thắng không quên phá bỏ nghĩa trang quân đội VNCH vì… căm thù? Chứng tích chiến tranh cũng là “Gia tài của Mẹ”:
Một ngàn năm nô lệ giặc tầu
một trăm năm đô hộ giặc tây
hai mươi năm nội chiến từng ngày
gia tài của mẹ, để lại cho con
gia tài của mẹ, là nước Việt buồn

Một ngàn năm nô lệ giặc tàu
một trăm năm đô hộ giặc tây
hai mươi năm nội chiến từng ngày
gia tài của mẹ, một rừng xương khô
gia tài của mẹ, một núi đầy mồ

Dạy cho con tiếng nói thật thà
mẹ mong con chớ quên màu da
con chớ quên màu da, nước Việt xưa
mẹ mong trông con mau bước về nhà
mẹ mong con lũ con đường xa
ôi lũ con cùng cha, quên hận thù
…… Thật thà có xóa bỏ hận thù được không? (hỏi ông Tô Lâm). Ai có nhớ ngày nào tàu chiến Mỹ với vị chỉ huy Mỹ gốc Việt ghé thăm Đà nẵng. Khi những người lính Mỹ hát “Nối vòng tay lớn” thì ai đã đạo diễn sự kiện đó? Lời nhắn nhủ hòa hợp hòa giải từ bên ngoài? Khi con cháu Bà Trưng, Bà Triệu như cô Linh, Phương Mai tìm lại hòa bình, tương lai cho dân tộc thì phải biết quá khứ:
Người con gái Việt Nam da vàng
yêu quê hương như yêu đồng lúa chín
Người con gái Việt Nam da vàng
yêu quê hương nước mắt lưng tròng

Người con gái Việt Nam da vàng
yêu quê hương nên yêu người yêu kém
Người con gái ngồi mơ thanh bình
yêu quê hương như đã yêu mình

…..
Người con gái Việt Nam da vàng
mang giấc mơ quê hương lìa kiếp sống
Người con gái Việt Nam da vàng
yêu quê hương nay đã không còn

Ôi cái chết đau thương vô tình
Ôi đất nước u mê ngàn năm
Em đã đến quê hương một mình
Riêng tôi vẫn âu lo đi tìm
Tuổi trẻ sau 1975 vẫn âu lo đi tìm một tương lai cho VN vì lãnh đạo CSVN chỉ đưa dân tộc làm nô lệ, lao công cho thế giới và bán đất nước thành đặc khu cho nước ngoài. Vậy thì hòa hợp hòa giải không phải là đề tài, có thể là thắc mắc ban đầu nhưng chắc chắn không phải là lý do thảo luận.
Hãy nhìn bài học Đông Đức-Tây Đức: Liên Xô sụp đổ 1989, không yểm trợ khối Đông Âu thì đảng cộng sản Đức tan rã và dân Đức là một. Có gì để hòa hợp hòa giải khi độc tài cai trị của đảng cộng sản tan rã? Bài học nội chiến Mỹ 1860-1865 kết thúc nhưng hòa hợp hòa giải chỉ xảy ra trên bề mặt vì thực tế phân hóa vẫn còn chỉ vì một bên không thành thật về sai lầm tai hại của mình.
Có lẽ cô Linh không biết đến một người tên Lý Đông A, khoảng 100 năm trước, đã nói về VN thời 2000s, thời đại khoa học kỹ thuật (social media) mà cô Linh đang sử dụng để xây dựng lại VN. Phải chăng đó là điều cô Linh và các bạn đang đi tìm?
Cuộc nói chuyện của cô Linh đóng vai trò truyền thông đến quần chúng đáy tầng đồng thời đụng đến vai trò lãnh đạo của giới chính trị. Giúp người dân hiểu quyền của mình trước khi giao quyền cho đại diện dân lãnh đạo đất nước. Phải có dân mới có lãnh đạo. Lãnh đạo không có dân thì không phải là lãnh đạo. Bài học dân chủ Mỹ đang xảy ra. Nếu các bạn không theo khuôn mẫu Mỹ thì bạn sẽ theo kiểu mẫu nào?
Trần Công Lân
Tháng 5 năm 2025