Tất cả mọi sự việc đều có hai mặt tốt-xấu. Trong cái xấu cũng có mặt tốt chúng ta học hỏi. Trong cái tốt cũng có mặt xấu chúng ta cần quan tâm để không bị cái xấu trở thành thói quen.
Khoa học kỹ thuật tuy để phục vụ đời sống của người nhưng nếu con người không biết sử dụng mà lạm dụng thì khoa học kỹ thuật không còn phục vụ mà làm hại đến đời sống của người ở tương lai.
Nhiều người dùng AI (thông minh nhân tạo) để viết một đoạn văn nào đó, cho mục đích nào đó. Sự tiện lợi của AI có đấy nhưng sẽ tạo cho con người không còn suy nghĩ, suy tư, suy luận mà chỉ dựa vào AI. Khi bộ óc không còn tự chính nó suy tư, suy luận thì khả năng suy tư, suy luận sẽ bị hao mòn. Liệu người sử dụng AI cho sự tiện lợi có bao giờ nghĩ đến chuyện đó?
Một số xe với kỹ thuật cao có phần lái tự động. Đây là nhu cầu đối với những người lớn tuổi khi khả năng lái xe đã bị giảm bởi ở tuổi tác và trí lực. Nhưng ở những người trẻ, dùng phần lái tự động này thì chính họ sẽ trở thành thói quen dùng công nghệ tự động này, khả năng lái xe của họ càng ngày càng yếu bởi như bất cứ công việc nào, cần phải thực tập hằng ngày thì khả năng đó càng tiến bộ. Không tự lái mà dùng công nghệ lái tự động thì khả năng lái xe sẽ bị hao mòn, mang tính ỷ lại vào công nghệ và đó là sự lạm dụng công nghệ chứ không phải sử dụng công nghệ cho hợp lý.
Những xe hiện đại, bạn không cần phải khóa cửa (một số xe chứ không phải tất cả) mà tự động cửa sẽ khóa khi chìa khóa điện tử (key FOB) của bạn rời xa xe trong khoảng thời gian nào đó. Điều này tốt hầu tránh trường hợp bạn quên khóa xe. Tuy nhiên, nhiều người ỷ lại vào công nghệ này, cho nên quên luôn thói quen là khi rời khỏi xe là phải khóa. Thói quen này là sự cẩn thận nhưng vì lạm dụng công nghệ khóa tự động, người ta loại bỏ thói quen này ở bản thân của mình.
Có người tung hô AI, khoa học kỹ thuật là thần thánh, cho nên khi họ dịch Bản Tuyên Ngôn Quốc Tế Nhân Quyền, họ lại nhét chữ Vũ Trụ vào trong đó. Khi cộng đồng mạng lên tiếng cho thấy cá nhân đó đã dịch sai, không đúng nghĩa. Thế nhưng thay vì lắng nghe và xét lại mình, cá nhân đó “ngoan cố” cho rằng Google đã dịch chữ Universal là Vũ Trụ. Ai đã dùng Google để dịch từ tiếng Việt qua tiếng Anh hay tiếng Anh qua tiếng Việt đều thấy sự sai trái của Google trong việc dịch cho đúng nghĩa toàn câu. Tiếc rằng vì không dùng đầu óc để suy xét thì cá nhân đó dùng Google để biện minh cho cái sai trái của chính mình.
Trong quyển sách Con Người Việt Nam Hôm Nay và Ngày Mai của nhà xuất bản Ngàn Lau (nhà xuất bản này đã không còn hiện hữu), xuất bản năm 1992, ở bìa ngoài phía sau sách, có một đoạn văn trích của Châu Bá Thông mà chúng ta cần suy nghĩ. “Người xưa mài gươm phục quốc. Ngày nay không còn kiếm thép nữa. Vũ khí ngày nay là kiếm đạo. Đạo của tâm và trí …. Thiếu tâm sẽ trở nên tà đạo. Trí năng con người càng phát triển với khoa học, kỹ thuật, luật pháp, chủ nghĩa … tới lúc vượt khỏi sự kiểm soát của tâm sẽ biến con người thành nô lệ của sản phẩm mình tạo nên”.
Xem ra lời nhận định bên trên từ năm 1992 vẫn còn có giá trị của hôm nay. Con người tự nguyện trở thành nô lệ cho khoa học kỹ thuật mà họ cứ tưởng là mình đang sử dụng khoa học kỹ thuật hợp lý.
Trần Thị Lan Anh
Tháng 6 năm 2025 (Việt lịch 4904)