Giá trị của mỗi con người đôi khi được đánh giá vào lời nói và việc làm. Nói mà không làm thì lời nói có giá trị hay không? Làm mà không nói thì phải chăng việc làm vô nghĩa?
Tùy theo hoàn cảnh, môi trường mà nói và làm phải đi song hành hoặc không cần song hành mà người nói vẫn giữ được phong cách, nhân cách của chính mình. Khi một cá nhân nói về sự lương thiện mà chính cá nhân đó không sống lương thiện như lời nói thì cá nhân đó là người chỉ ham nói mà không xét lại bản thân mình đã áp dụng những lời nói vào đời sống của chính mình hay chưa. Trường hợp này, cá nhân nói về sự lương thiện chỉ là bề ngoài, chưa chắc họ nắm rõ chủ đề lương thiện đó bởi chính họ không áp dụng được cho bản thân thì làm sao biết điều đó đúng hay sai, thực tế hay ảo tưởng.
Có trường hợp người nói đưa ra chương trình để cho người khác làm. Trường hợp này người nói đóng vị trí là người cho ý kiến (consultant), đóng vai cố vấn ý kiến hoặc kế hoạch. Nhưng để thực hiện chuyện này thì cá nhân xin ý kiến hoặc người khác có khả năng đem kế hoạch vào thực tế đời sống. Đây là trường hợp nói mà không cần phải làm ở chính bản thân.
Cho nên khi đánh giá nhân cách, nhân phẩm của một con người dựa vào lời nói và việc làm, tùy theo trường hợp để nhìn rõ con người nói (viết) như thế nào, có đủ tư cách để người nghe học hỏi. Đừng nói những điều thánh thiện hoặc dạy dỗ những điều thánh thiện khi cuộc sống bản thân hoàn toàn thiếu sự thánh thiện.
Có những con người họ không nói nhưng họ chỉ làm. Âm thầm làm những chuyện thiện nguyện; âm thầm đấu tranh cho lẽ phải, sự thật; âm thầm viết những điều mà xã hội hiện tại không muốn nghe nhưng là cái gốc của một xã hội hài hòa, thái bình, thiện đức. Đây là những con người ít ai biết đến nhưng giá trị đóng góp cho xã hội rất cao. Vì sự âm thầm của họ, bạn ít khi biết họ là ai. Nhưng nếu cơ duyên bạn gặp được họ, hãy học hỏi từ họ để bạn trau giồi nhân cách, phong cách của chính bạn trong lối ứng xử của đời sống Người.
Vấn đề là chúng ta có nhìn được sự thật hiện tại của Con Người nói và làm đó hay không? Nếu yêu mến một cá nhân bởi quá khứ hy sinh của họ — để rồi cho rằng lời nói của cá nhân đó luôn luôn đúng mà thực tế lời nói đó đôi khi đi ngược lại việc làm, lối suy nghĩ của cá nhân đó — thì tất cả những gì đẹp đã làm trong quá khứ chẳng còn giá trị của hiện tại của cá nhân đó.
Lối ứng xử hiện tại nói lên nhân cách, phong cách của Con Người ra sao. Quá khứ (xấu hay đẹp) sẽ không nói lên được phong cách, nhân cách của một cá nhân ở hiện tại. Bởi đơn giản Con Người luôn luôn thay đổi. Hành động đẹp của ngày xưa nay có thể hành động xấu và ngược lại.
Trần Thị Lan Anh
Tháng 3 năm 2025 (Việt lịch 4904)