Dân trí thường phải bắt đầu từ giáo dục. Nền giáo dục như thế nào sẽ nói lên dân trí của đất nước đó ra sao.
Một đất nước tân tiến, dân chủ chưa chắc có trình độ dân trí cao. Khi mà “số đông” sẵn sàng chọn một cá nhân lãnh đạo quốc gia thiếu nhân cách, nhân phẩm, nhân tri, nhân tâm, nhân trí, và là tội phạm thì rõ ràng dân trí Mỹ có vấn đề.
Thứ nhất: Nếu người Mỹ thực sự có dân trí cao thì không thể nào có sự kiện, 1/3 tổng số người dân có thể đi bỏ phiếu lại chọn quyết định không đi bỏ phiếu. Điều này có thể giải thích, 1/3 số người này, lao động chân tay, phải thức khuya dậy sớm để tạo ra nền kinh tế cho bản thân. Đi làm về cả ngày, mệt mỏi, ai đâu đứng xếp hàng vào ngày bầu phiếu sau giờ làm? Tuy nhiên lý do này không chính đáng lắm bởi các tiểu bang đều có thời gian cho đi bỏ phiếu sớm, trước ngày bầu cử và gồm cả cuối tuần. Họ không tham dự cuộc bỏ phiếu thì là một hành động thiếu trách nhiệm đối với bản thân và xã hội.
Thứ hai: Người dân bỏ phiếu theo đảng tính, hoặc tin theo những mẫu quảng cáo (đa số chỉ hứa hẹn hoặc nói dối về đối thủ của mình) để dựa vào đó cho rằng đó là người có khả năng đại diện cho mình. Hoặc chọn lựa người qua một chủ trương nào đó dù rằng chủ trương đó đi ngược lại đời sống sinh hoạt của loài người, hoặc làm hại đến môi sinh.
Thứ ba: Hệ thống chọn người vào tranh cử không qua sự thanh lọc của một cơ quan nhân viên (Human Resource) như các công ty, hoặc cơ cấu chính quyền thường hay sử dụng cho những nhân viên không phải thuộc dạng dân cử. Đó là lý do tại sao, kẻ phạm tội ác, phá luật lệ vẫn có thể ra tranh cử trong khi đó những người xin việc sẽ bị loại trừ (hoặc cơ hội nhận làm việc rất thấp) nếu là tội phạm. Đây là cơ chế ưu đãi giới lãnh đạo hay còn gọi là cơ chế của tiêu chuẩn kép (double standard).
Thứ tư: Người dân thiếu tinh thần nhân chủ hoặc không biết nhân chủ là gì bởi chưa hề có sự giáo dục thế nào là nhân chủ. Hiểu theo nghĩa bình thường thì nhân chủ là tự bản thân mình biết dùng suy luận, truy tìm sự thật của sự thật chứ không phải tin những “sự thật giả tạo” do những người tranh cử nói, hoặc nghe mạng xã hội, nghe lời nói của một cá nhân nào đó. Khả năng suy luận của công dân Mỹ xem ra quá kém. Đó là lý do tại sao đạo đức ở Mỹ không còn là cái người dân quan tâm.
Thứ năm: Phong trào dân túy xảy ra ở các nơi và lớn mạnh bởi 4 điều bên trên. Lịch sử sẽ chứng minh là phong trào dân túy là phong trào nguy hiểm cho đời sống của xã hội và loài người. Cũng với hệ thống dân chủ, phong trào dân túy ở quá khứ đã tạo ra các nhà độc tài để đưa đến chiến tranh thế giới. Điều này đa số người dân không hề nghĩ đến, không hề quan tâm đến lịch sử. Ngay cả giới trí thức, gồm cả truyền thông, đã bị giới nhà giàu mua cho nên họ sẽ làm lũng loạn thông tin để phục vụ quyền lợi của họ, quên đi lịch sử của các phong trào dân túy ở quá khứ.
Vấn đề dân trí thấp không phải chỉ ở Việt Nam mà gồm ở cả những nước dân chủ mà Mỹ là thí dụ điển hình. Những người đấu tranh cho dân chủ tại Việt Nam, có nhìn ra được vấn đề hay không? Hay chính bản thân của họ cũng không có đủ dân trí để sẵn sàng ủng hộ một cá nhân không sống trong đất nước mình, một cá nhân là thầy của Hồ Chí Minh, một cá nhân mang đặc tính của cộng sản.
Trần Thị Lan Anh
Tháng 2 năm 2025 (Việt lịch 4904)