Về thông tin: tự do thông tin cũng là biểu hiện dân chủ. Nhưng khi giới truyền thông chỉ đi theo một chiều thì sẽ hướng dẫn dư luận đi về đâu? Khi 10 ngàn người biểu tình tấn công Quốc Hội ngày 1/6 thì có ai quan tâm đến ý kiến của 300 triệu dân Mỹ? Khi người dân tin mù quáng vào kẻ nói láo mà giới truyền thông không giải độc “nói láo” nhưng lại tiếp tục loan tin từ kẻ nói láo mà không truy xét sự thật khi luật cho phép tìm nguồn tin (Freedom of Information Act). Tai hại của mạng xã hội là tin tức (biến cố chung) bị xét theo ý kiến cá nhân vô trách nhiệm vì không đi qua thảo luận nhóm tại địa phương. Nếu xảy ra tại địa phương A mà giới chức chính quyền và dân không giải quyết được thì xã hội rối loạn từ đây. Ngay từ trong gia đình nếu cha mẹ không trách nhiệm với nhau về con cái thì xã hội, trường học, chính quyền chỉ là bãi chiến trường của những cá nhân vô kỷ luật.
Về hiến pháp: hiến pháp Mỹ được thực hiện bởi các nhà lập quốc có lý tưởng dân chủ, tin tưởng những người di dân sẽ đóng góp xây dựng một quốc gia tốt đẹp với cơ chế chính quyền được phối hợp bởi 3 ngành Lập Pháp, Hành Pháp và Tư Pháp cùng với giáo quyền tách ra khỏi chính quyền để tránh sai lầm đã xảy ra tại Âu Châu. Tuy hiến pháp Mỹ được củng cố bởi các tu chính án nhưng vẫn còn nhiều sơ hở ngay từ căn bản khi tạo cơ hội cho người dân nhưng thiếu tinh thần trách nhiệm từ cá nhân đến tập thể. Khi thịnh vượng thì mọi người đều vui nhưng khi suy thoái thì quay ra cấu xé vì kỳ thị. Để giải quyết khủng khoảng không phải dễ vì nền tảng hiến pháp đã như vậy và lòng kiêu hãnh đại cường đã khiến nhiều người dân Mỹ không muốn nhận sai lầm mà chỉ muốn tiến tới? Các nhà sáng lập nước Mỹ đã lạc quan khi viết hiến pháp đã không nhìn tới khía cạnh xấu. Họ tưởng rằng người di dân sẽ luôn luôn làm (tốt) cho nước Mỹ được hùng mạnh mà quên sự giàu sang sẽ làm hư hỏng con người và kẻ đi trước sẽ bóc lột kẻ đến sau. Kẻ khôn ngoan, giàu có sẽ bóc lột người ngu, nghèo. Kẻ gian lận, xảo quyệt sẽ lấn hiếp người lương thiện thì làm sao cải thiện hiến pháp khi dân Mỹ coi như “thánh kinh”: bất khả xâm phạm.
Dân chủ: ai cũng hiểu dân chủ là từ dân nhưng khi qua tầng lớp trung gian thì biến chất, lũng đoạn. Nếu cách mạng là sự thay đổi thường trực, liên tục thì người dân muốn bảo vệ nền dân chủ cũng phải tham dự thường trực, liên tục với mọi thay đổi xã hội. Nếu người dân muốn quy trách nhiệm cho các cấp lãnh đạo thì hãy khởi đầu với trách nhiệm từ chính họ. Đời sống tinh thần thì người dân giao cho lãnh đạo tôn giáo. Đời sống vật chất thì giao cho lãnh đạo chính trị. Tự do và dân chủ chỉ là sáo ngữ khi chính nghĩa và chính kiến không còn nơi tôn giáo lẫn chính trị. Nhìn vào sinh hoạt chính trị Mỹ, người dân tham dự ứng cử viên vòng loại (primary). Một khi chọn ai lầm thì ai chịu trách nhiệm với quần chúng. Khi tranh luận về các nhu cầu cần thay đổi như điều kiện chọn ứng cử viên thì sẽ theo thứ tự nào? Làm sao biết đúng, sai? Hay chỉ vì ứng cử viên nói trúng tâm lý? Người dân địa phương sẽ giải quyết như thế nào giữa nhu cầu địa phương, quốc gia và thế giới? Nếu ai cũng vì “cái tôi” trước (me first) thì còn gì là quốc gia? Nếu dựa trên số đông (kỳ thị) thì còn gì là “hợp chủng quốc”? Nếu dựa trên tôn giáo thì đâu là bình đẳng? Nếu bảo là luật pháp ghi (hay tòa phán quyết) như vậy (hay chưa xác định) thì có gọi là công bằng? Khi công lý từ ông tòa A phán X tại tiểu bang mà xanh (dân chủ) ông Tòa B phán Y tại tiểu bang đỏ (cộng hòa) thì “công lý” là gì?
Nếu mọi người dân Mỹ muốn giải quyết khó khăn thì hãy trở về căn bản dân chủ: họp làng xã (townhall meeting). Từ cấp làng xã (hạ tầng cơ sở) để cùng nhau đối diện vấn đề, tìm ra giải pháp chung, nhận diện ai là kẻ phá hoại. Khi người dân làm luật (lập pháp) thi hành luật (hành pháp) và phán quyết đúng-sai (tư pháp) qua sự đối thoại (thông tin) thì mọi ngộ nhận sẽ sáng tỏ, mọi âm mưu phá phoại sẽ chấm dứt và những kẻ lợi dụng, vô trách nhiệm sẽ bị khai trừ. Nhưng lòng tự hào về đại cường thế giới qua hai thế chiến, với địa lý thuận lợi khiến dân Mỹ rơi vào hưởng thụ và lơ là trách nhiệm dân chủ.
Thời gian với tiến hóa đối lập thống nhất (Lý Đông A). Khi khoa học kỹ thuật Mỹ tiến bộ lôi kéo thế giới chạy theo. Cạnh tranh kinh tế xảy ra. Dân số tăng gia. Trật tự thế giới thay đổi. Tư bản Mỹ tham giàu, đầu tư vào các nước nghèo. Dân Mỹ mất việc làm. Lưỡng đảng Mỹ không còn hợp tác mà quay ra chống phá lẫn nhau. Thất bại của lãnh đạo Mỹ khiến xã hội Mỹ rối loạn vì di dân, phá thai, bảo hiểm y tế, việc làm khan hiếm vì lương bổng tăng….
Cùng lúc đó áp lực thế giới tăng vì xung đột tôn giáo, kinh tế, di dân khiến các chế độ độc tài có cơ hội phát triển gây chiến tranh đe dọa các cơ chế dân chủ thế giới. Với sự thay đổi khí hậu và môi sinh thì nhân loại ý thức sự tồn vong của loài người dựa vào thiên nhiên. Kiến thức con người đóng góp qua Liên Hiệp Quốc không đủ để xây dựng hòa bình thế giới khi nhân quyền của con người còn bị phân hóa bởi tham vọng chính trị. Nhân loại cần mở con đường mới. Người dân có thể lấy lại quyền làm chủ trong sinh hoạt hàng ngày hay vẫn sẽ giao phó cho tầng lớp ưu tú (elite). Ngược lại tầng lớp ưu tú sa lầy trong kiến thức chuyên môn đã đánh mất tương quan về con người và xã hội. Giới lãnh đạo quên căn bản Nghĩa giữa tự nhiên-con ngươi-xã hội, quên căn bản Học giữa triết học-khoa học-sử học, quên luôn cả căn bản Luận, nhận thức luận, phương pháp luận thì khó mà tìm ra kết quả hữu hiệu cho quần chúng. Thêm vào đó tôn giáo ngày càng trở nên mối họa hơn là ích lợi cho con người khi giới lãnh đạo tôn giáo, giáo hội suy thoái, biến chất như một tổ chức chính trị độc tài biến tín đồ thành những kẻ cuồng tín mở đường cho chiến tranh diệt chủng.
Thế giới
Sự thông tin mạng giúp thế giới gần nhau hơn. Trật tự thế giới là trật tự chung không riêng gì cho một quốc gia áp chế lên các nước khác. Một cương thường chung sẽ giúp Liên Hiệp Quốc hoạt động thuận lợi hơn. Nhưng cương thường chỉ được chấp thuận khi mỗi quốc gia có một trật tự riêng thích hợp với cái chung của thế giới. Thí dụ: nhân quyền. Từ “quyền” đi đến “lợi”. Phân “quyền” cần hợp lý thì phân “lợi” cũng phải hợp lý. Nhưng muốn có “lợi” thì phải có “công”. Ai sẽ phân công ngoài chính quyền. Trở lại “phân quyền” thì làm sao tránh lạm quyền? Mà theo dân chủ thì “quyền” từ dân giao phó cho đại diện dân cử để có “thế lực” thi hành. Nếu họ làm không xong thì dân phải lấy lại (thu hồi) quyền đó. Nguồn gốc của quyền dân chủ từ dân, từ họp làng xã như đã xảy ra tại VN từ ngàn xưa. Liệu người dân (Mỹ gốc Việt) có đủ can đảm để chấp nhận vai trò “dân chủ” hay vẫn chạy theo hưởng thụ và bán cái cho kẻ khác (cộng sản hay tư bản) thống trị.
Kết
Muốn thay đổi không khó khi tìm ra lý thuyết. Cái khó là “lòng người ngại núi, e sông” khi có được lý thuyết mà không muốn sử dụng vì: Ngã si, Ngã ái, Ngã kiến, Ngã mạn. Trở ngại không còn là ngôn ngữ, giao thông, tôn giáo, sắc tộc… hay mục đích về hòa bình, hạnh phúc cũng không khác nhau mấy. Cái khó là làm sao cho cả thế giới chấp nhận một cương thường chung rồi từ đó mỗi quốc gia, dân tộc thực hiện theo điều kiện riêng để tiến tới cái chung đó. Theo Lý Đông A thì đó là tu dưỡng vì giáo dục là khởi điểm và chung điểm của chính trị. Mà chính trị là điều hành và xây dựng nhân sinh, kinh tế. Coi có vẻ giản dị nhưng rất khó vì đại đa số sợ sẽ mất địa vị (job) đang có và sẽ tìm cách gây rối như cuộc bầu cử Mỹ 2024 đang xảy ra. Khi “quyền” trả lại cho dân có nghĩa người dân sẽ phải nắm lấy và hành xử (như trung tâm hội nghị cấp xã) để thường xuyên kiểm soát các “đại diện dân” có làm đúng ý dân hay tìm cách lũng đoạn. Quyết định từ dân sẽ xác định tính dân chủ của chế độ chứ không phải từ giai cấp lãnh đạo nếu được gọi là “đầy tớ của nhân dân” tức là chỉ thi hành những gì dân quyết định khi làn “sóng đáy” thành hình (Lý Đông A).
Trần Công Lân
Tháng 10 năm 2024 (Việt lịch 4903)