Luật pháp (quyền)
Luật pháp do con người đặt ra nhưng con người không thể tiên liệu trước những gì sẽ xảy ra để làm luật. Thường là dự đoán hay sau khi sự kiện xảy ra. Nhân quyền là hậu quả của những biến cố cho thấy cá nhân bị chà đạp nhân phẩm qua những xung đột xã hội, chính trị, tôn giáo …. Nhưng luật pháp không thể nào đi vào từng chi tiết khi soạn luật. Trách nhiệm rơi vào ông Tòa phán xét. Nhưng không phải bất cứ cuộc tranh tụng nào cũng có nhân chứng hay yếu tố kết tội. Khi tội nhân được luật sư biện hộ, và nạn nhân được công tố viện đại diện. Một khi nạn nhân đã chết thì công lý tùy thuộc luật sư biện hộ và công tố viện. Ông Tòa và bồi thẩm đoàn chỉ là bày hàng cho đủ bộ. Cũng là con người nên luật (biện hộ), công tố viện (cũng là luật sư), ông Tòa (cũng là luật gia) đôi khi có sai lầm thì giá trị Nhân quyền của tội nhân tăng gấp đôi và của nạn nhân là số không. Chỉ khi nào con người nhận thấy kẽ hở của hệ thống luật pháp thì mới vội vã lấp lỗ hổng nhưng không phải lúc nào cũng nhanh và hữu hiệu. Có cơ chế công quyền nào khác hơn không? Nếu hiến pháp không hợp thời thì có cách nào thay đổi hiến pháp mà không bị trở ngại bởi tầng lớp đại diện dân tham quyền hay đám đông quần chúng đầy mâu thuẫn khác biệt?
Vậy các nhà soạn luật hiến pháp sẽ thực hiện hiến pháp theo khuôn khổ nào? Dựa vào các hiến pháp đã có để cải thiện (chưa chắc đã hợp lý với toàn dân). Hiến pháp A rất tốt đẹp cho dân tộc X nhưng sao chép cho dân tộc Y chưa chắc đã thành công. Luật hiến pháp quy định quyền là một chuyện, phác họa cơ chế công quyền là việc khác. Nếu tam quyền phân lập (Mỹ) không cải thiện sinh hoạt dân chủ thì sẽ là cơ chế nào? Bộ máy nào thì cũng do con người điều hành, xử lý. Vậy thì sai lầm vẫn là do từ con người. Trở lại vấn đề con người thì lại là tu dưỡng, giáo dục. Xây dựng con người không phải dễ và nhanh. Chưa có con người tu dưỡng thì làm sao có giáo dưỡng chế độ?
Lịch sử loài người cho thấy con người có hình nhân (dáng người) theo nhân chủng học nhưng thú tính vẫn còn. Giống người thay đổi nhưng Thân (vật chất) và Tâm (tinh thần) vẫn là “hỗ tương nguyên nhân”. Hỗ tương như thế nào để thích hợp với thời đại, văn hóa, xã hội? Thời đại ngày nay có những đứa trẻ thần đồng tuy tuổi nhỏ mà ứng xử như người có suy nghĩ, kinh nghiệm; trong khi nhiều người quá tuổi trưởng thành mà vẫn hành động hồ đồ cho dù có “giáo dục”. Vậy thì nhân quyền có nên là đặc quyền cho bất cứ ai sinh ra có hình người?
Trở lại với Tối Cao Pháp Viện X phán quyết bào thai thành hình được coi là “người” nên có nhân quyền và cấm người mẹ phá thai cho dù nguy hiểm bản thân? Như vậy đã vi phạm nhân quyền người mẹ? Luật nào nói rằng “nhân quyền của bào thai” nặng (quan trọng) hơn nhân quyền của người mẹ cưu mang?
Con người tạo ra “quyền” trong cách đối xử với nhau. Suy nghĩ sai lầm thì hành động sai lầm.
Tôn Giáo
Thuở xưa con người gán cho Thường đế “quyền” và tôn giáo là hình thức uỷ nhiệm qua người lãnh đạo tôn giáo. Giáo quyền lạm dụng Thượng đế vô hình. Khi cá nhân A thấy (gặp) Thượng đế X thì nói với B và truyền ra xã hội, mọi người tin theo (tuy không thấy Thượng đế) hình thành ra tôn giáo 123. Nhưng cá nhân C nói láo cũng thấy Thượng đế Y và lập đạo 456. Vậy thì “nhân quyền” va chạm “giáo quyền” và cả hai cùng sai vì cái bạn thấy (thượng đế tại điểm M) không phải là người khác cũng (đến điểm M) thấy (thượng đế). Vậy thì cái nào có trước? Giáo quyền hay nhân quyền?
Nếu dựa theo hiến pháp thì “đem lại hạnh phúc” cho mọi người? Giáo quyền nói rằng sống nghèo là hạnh phúc. Nhân quyền cho phép con người làm giàu vì mưu cầu hạnh phúc? Giáo quyền vượt biên giới quốc gia. Nhân quyền thực hiện khác biệt theo từng quốc gia. Vậy nhân quyền qua lăng kính tôn giáo và nhân quyền qua lăng kính hiến pháp (chính quyền) thì cái nào đúng, cái nào sai? Khi cùng tôn giáo, cùng thể chế dân chủ (dân bầu) nhưng khác quốc gia thì nhân quyền cũng có khác.
Phải chăng nhân quyền có (tất nhiên) trước khi hiến pháp thành lập? Hay trước khi có xã hội? Khi con người tạo ra ngôn ngữ, tiếng nói và giới hạn của lời nói, chữ viết đưa đến nói láo. Hiến pháp cho phép con người tự do ngôn luận mà quên đi tự do nói láo.
Kết
Vậy thì ngày nay các nhà hoạt động Nhân quyền và các nhà vận động hiến pháp cho tương lai sẽ nói với nhau những gì?
Trần Công Lân
Tháng 4 năm 2024 (Việt lịch 4903)