Nhân cách
Ông bà ta dặn con cháu phải biết ít nhất hai cách ứng xử tạo nên nhân cách Việt Nam, trước hết ở trong nhà ngoài phố phải biết tạo ra hoà khí: trong ấm ngoài êm; và khi xa nhà, ra nước ngoài phải biết: nhập gia tuỳ tục. Đại đa số Việt kiều ta hiểu thấu đáo hai chuyện này, dù ở bất cứ quốc gia nào, đồng bào hải ngoại ta chọn ưu tiên là hội nhập vào xã hội, chấp nhận phân tán về mặt địa lý, học tiếng, học nghề, rồi tuân thủ các luật lệ của nước sở tại, ăn ở có nghĩa tình với dân tộc đã tiếp nhận mình, một ly nước lã, nhớ ơn nghìn trùng. Còn cách cấu trúc các cộng động Hoa kiều thì khác hẳn, họ định cư theo mô hình cộng đồng nguyên thuỷ của họ và không coi chuyện hội nhập bằng cách tuân thủ các luật lệ nước sở tại là ưu tiên. Tạo lãnh thổ cộng đồng xong, họ vạch biên giới sắc tộc của họ bằng cách sống tụ lại, không có cố gắng phân tán rộng rãi trên địa lý nước sở tại, mà quây quần lại để tổ chức thương mại đặc thù Hoa kiều, rồi không tránh khỏi chuyện đầu cơ tích trữ trái phép, bóc lột sức lao động của nhau, tạo ra khoảng cách giàu nghèo đầy cách biệt giữa cùng một cộng đồng chung đụng nhau về sắc tộc, nhưng mâu thuẫn nhau về quyền lợi. Thật sự họ có đoàn kết với nhau để thành công trong buôn bán, nhưng song song thì đầy dẫy những chuyện lừa đảo nhau, thanh toán nhau; không kể tới chuyện buôn lậu, đĩ điếm, du đãng làm cho các người Hoa đồng hương muốn làm ăn lương thiện cũng phải khốn đốn. Khi tôi đưa các đồng nghiệp Singapour gốc người Hoa tới thăm khu Hoa kiều mà đại đa số là người Hoa gốc Triều Châu đã sống tại Campuchia đi di tản tới Pháp, định cư tại quận XIII của thủ đô Paris, thì các đồng nghiệp này phát biểu là họ thấy lối sống đóng kín sắc tộc giữa một thủ đô ánh sáng này là: thiếu văn minh. Một lần khác, tôi đưa các đồng nghiệp Đài Loan đi thăm quận XI, nơi có nhiều Hoa kiều tới từ Trung Hoa lục địa, mà trong ngày thì buôn bán trái phép, chiều tối xuống biến phố xá thiên hạ thành chuyện buôn gái ăn sương, thấy cảnh đó thì các đồng nghiệp này tâm sự là họ thấy: rất ngượng khi làm người Trung Quốc.
Chuyện Hoa kiều tuyệt đối đoàn kết, có tinh thần tương thân tương trợ hoàn hảo là một huyền thoại. Thói hối lộ hành chính địa phương, tật tham nhũng chính quyền nước sở tại của người Hoa, thường làm dân tình các nước tiếp nhận họ rất khó chịu, các chính khách đã lỡ nhận hối lộ của Hoa kiều thường thì tuổi thọ trong chính trường rất thấp. Từ những năm 1984 tới giờ, tôi trách nhiệm nghiên cứu, điều tra, điền dã, báo cáo về tình hình định cư và hội nhập cho các bộ giáo dục, kinh tế, lao động, xã hội, văn hoá của các chính phủ Âu Châu, tôi nhận thấy là các nhà chức trách của các chính phủ này luôn tách ra hai thành phần người Châu Á: người Hoa và người Châu Á không phải người Hoa, rồi xếp những người Châu Á không phải người Hoa là hạng biết nhập gia tuỳ tục,và xếp người Hoa vào hạng nhập gia không tuỳ tục. Một bên có nhân cách trong hội nhập, một bên không có nhân cách trong hội nhập, thậm chí không tôn trọng luật pháp nước sở tại, không biết người, chỉ thấy ta-là (tinh) Hoa-, là hơn tất cả những người xung quanh. Đây cũng là chuyện ngược nhân của người Trung Quốc, vì tiền nhân của họ có viết rất rõ trong Kinh Dịch-tuyệt phẩm của văn minh Trung Quốc về cách đối nhân xử thế-nhập gia tuỳ tục là chuyện tất yếu, mà thái độ thông minh nhất của kẻ tạm trú hoặc thường trú là phải mềm mỏng với người chủ đã mở cửa đón tiếp mình. Vậy mà khi sống chung với các dân tộc tiếp nhận mình, thì cộng đồng Hoa kiều luôn tìm cách thao túng xã hội, cơ chế, luật pháp của các nước sở tại. Lạ hơn nữa là các cộng đồng Hoa kiều luôn là nạn nhân của các ý đồ bá quyền của Bắc Kinh, vì họ bị xem như là công cụ trong tà ý bành trướng của thiên triều. Tới khi các dân tộc tiếp nhận các cộng đồng Hoa kiều nổi lên chống lại các chuyện đầu cơ, tích trữ, tham nhũng, hối lộ trong việc họ thao túng kinh tế các nước này; cộng thêm với vài thành phần sẵn sàng làm tay sai cho ý đồ đại Hán, thì các cộng đồng Hoa kiều này lại phải bỏ của chạy lấy thân….
Khổng Tử dạy rất rõ: vô trương bất tín, không thấy thì không tin. Vậy nếu các dân tộc tiếp nhận các cộng đồng Hoa kiều không thấy nhân cách của người Hoa thành thật trong hội nhập, cùng chia ngọt sẽ bùi với họ, cùng đồng hội đồng thuyền với họ trên đất nước của họ, thì các dân tộc này có quyền không tin là các cộng đồng Hoa kiều đã chọn lựa chuyện ăn đời ở kiếp với họ, sẵn sàng tôn trọng luân lý và pháp lý của họ. Đó là chuyện sử học và xã hội học nhập cư và di dân; nhưng riêng Việt Nam ta phải xem xét thật kỹ để tách ra: một bên là con tính mờ ám của lãnh đạo Bắc Kinh luôn thao túng, giật dây các cộng đồng Hoa kiều để thực hiện chủ nghĩa bá quyền; và một bên là những người Hoa làm ăn lương thiện, đừng để họ bị kết tội oan uổng. Đây vừa là nhân tính, vừa là nhân cách của người Việt. Hãy nhớ lại những năm lãnh đạo Bắc Kinh quấy phá tình hình Việt Nam, sau khi thất bại về chuyện ủng hộ Khmer đỏ 1977-1979, có nhiều người Hoa lương thiện phải uất ức bỏ đất nước Việt Nam ra đi mà trong thâm tâm họ luôn coi đất nước Việt Nam này là đất nước của họ. Dân tộc ta phải sáng suốt trên việc này, dùng nhân cách Việt để nhìn xa trông rộng; chính quyền Việt Nam hiện nay phải tỉnh táo trên việc này, người khôn chưa đắng đã đo, chưa ra tới biển đã dò nông sâu. Tránh oan uổng trước mắt để tránh ân oán dài lâu về sau. Nhân cách Việt Nam có một lịch sử lâu đời về chuyện đón nhận nhiều kiều dân tới Việt Nam sinh sống, không chỉ người Hoa, mà có cả người Ấn Độ, cả các kiều dân phương Tây, và nhiều kiều dân khác nữa; dân ta là dân tộc mở cửa chớ không phải dân tộc đóng cửa. Hãy xác nhận nhân cách Việt: «Đã mở cõi thì đừng có ngăn miền» ( Bùi Giáng). Đừng tự đặt những vùng giới cấm quá đáng để ngăn mặt cách lòng với nhân gian.

Nhân và Việt (P7)
Lê Hữu Khóa
Giáo sư Đại học* Giám đốc Ban Cao học châu Á * Giám đốc biên tập Anthropol-Asie * Chủ tịch nhóm Nghiên cứu nhập cư Đông Nam Á * Cố vấn Chương trình chống kỳ thị của UNESCO – Liên Hiệp Quốc * Cố vấn Trung tâm quốc tế giáo khoa Paris * Cố vấn thẩm định giáo dục và nghiên cứu đại học Bourgone-Franche-Comté * Biên tập viên tập chí Hommes&Migrations * Thành viên Hội đồng khoa học bảo tàng lịch sử nhập cư * Hội viên danh dự nhóm Thuyết khác biệt, Học viện nghiên cứu thế giới. Các công trình nghiên cứu Việt Nam học của Lê Hữu Khóa có thể tham khảo qua facebook VÙNG KHẢ LUẬN (trang thầy Khóa).