Kissinger mất 29-11-2023 để lại nhiều dư luận về thành quả của ông để lại xấu cũng như tốt. Chung quy cũng là vì quyền lợi Mỹ như ông đã nói. Vậy nếu quả thực người Mỹ (dân và chính khách) chấp nhận như vậy thì hậu quả để lại như thế nào?
Sau 1975 khi Việt-Miên-Lào rơi vào tay cộng sản thì đã có người nhận định thà làm kẻ thù Mỹ còn hơn làm đồng minh với Mỹ vì sự thay đổi dựa trên quyền lợi Mỹ và bán rẻ đồng minh. Nhưng không ai trách chính sách của Mỹ dựa trên quyền lợi Mỹ. Điểm quan trọng là Mỹ không phải là quốc gia tầm thường. Với vị trí thiên nhiên có hai đại dương che chở cùng với hai đồng minh Canada, Mễ giữ mặt Nam-Bắc thì kẻ thù khó mà tấn công hậu cứ rộng bao la của 50 tiểu bang. Sau hai kỳ thế chiến, Mỹ trở thành cường quốc. Thế giới đầy hỗn loạn cần có sự giúp đỡ của Mỹ để ổn định và phát triển. Khi thế giới đầy những quốc gia có dã tâm gây chiến để thống trị thế giới như Nga (đối với Âu Châu), Trung Cộng (đối với Á Châu), Iran đối với vùng Trung Đông thì ai sẽ can thiệp ngoài Mỹ? Bỏ qua khuynh hướng tự cô lập trong chính giới Mỹ thì khuynh hướng can thiệp vào xáo trộn của thế giới nhân danh quyền lợi Mỹ có nhiều mâu thuẫn.
Sau thế chiến
Nước Mỹ trở thành hùng mạnh và uy tín vì cứu thế giới qua hai kỳ đại chiến, đem lại chiến thắng cho khối tự do dân chủ, tái thiết Âu Châu, phục hưng Đức và Nhật nhưng đồng thời tạo nên khối cộng sản Nga-Hoa và chư hầu Đông Âu, Cuba, Bắc Hàn sau này trở thành mối đe doạ của thế giới.
Niềm vui không kéo dài khi Trung Cộng chiếm Tây Tạng và thế giới bỏ qua. Nga và Trung Cộng gây cuộc chiến Triều Tiên rồi đến Việt Nam cũng như các nước Phi Châu thách đố ưu thế của Mỹ trên thế giới.
Chính quyền Mỹ quyết tâm giữ Nam Hàn nhưng thất bại trong giải pháp cho VN, Miên, Lào. Điều này cho thấy tuy là nhân danh quyền lợi Mỹ nhưng theo từng giai đoạn của mỗi nhiệm kỳ tổng thống, các nhà quyết định chiến lược đã có những chính sách khác nhau bị chi phối bởi tình hình kinh tế, các biến cố thế giới làm thay đổi giá trị ưu tiên của quyền lợi Mỹ (dầu hỏa Trung Đông, chiến tranh lạnh với Liên Xô). Cũng là quyền lợi Mỹ nhưng qua lối nhìn của lưỡng đảng (Cộng Hòa chú trọng thế lực quốc tế, Dân Chủ quan tâm đến sinh hoạt xã hội).
Tình trạng nước Mỹ qua thời gian hòa bình đã không chấp nhận hy sinh liên tục qua chiến tranh Triều Tiên, VN. Phong trào phản chiến vì chiến tranh VN đã để lại vết thương cho cựu chiến binh Mỹ tham dự chiến tranh tại VN vì mặc cảm bị giới chính trị bỏ rơi khi Mỹ bắt tay với Trung Cộng để trao đổi sự cô lập Liên Xô qua việc bỏ rơi Việt Nam Cộng Hòa (VNCH). Sau đó qua biến cố Watergate khiến tổng thống Nixon từ chức cho thấy sự suy thoái của giới lãnh đạo Mỹ đã coi thường vai trò lãnh đạo thế giới tự do chống lại hiểm họa cộng sản để quay về tranh chấp quyền lực nội bộ.
Biến cố Iran bắt giữ con tin Mỹ khiến tổng thống Carter thua Reagan 1980. Quyết tâm đương đầu với khối cộng của Reagan khiến Liên Xô sụp đổ, giải thể khối cộng sản Đông Âu. Cũng bắt đầu thập niên 1980s là sự xuất hiện của CHIP điện tử dẫn đến sự thành hình máy điện toán cá nhân (personal computer).
Thập niên 1990s mở đầu cho kinh tế toàn cầu khi Mỹ trở thành siêu cường duy nhất. Các công ty Mỹ chuyển cơ sở sản xuất sang các nước có nhân công rẻ, dân Mỹ thất nghiệp vì quyền lợi của tư bản. Cùng với cuộc xâm lăng Kuwait của Iraq khiến tổng thống Bush kêu gọi liên minh trừng phạt Iraq. Hậu quả của cuộc chiến khiến Bush thua Clinton 1992 mở đầu cho cuộc tranh chấp lưỡng đảng tại quốc hội Mỹ. Thay vì thỏa thuận (compromise) thì nay là quá khích (extreme). Thập niên 1990s đánh dấu sự liên kết kỹ thuật điện toán dẫn đến sự thành hình các mạng điện tử (networks). 1999 sự xuất hiện của nhóm Hồi giáo quá khích Al-Qaeda, Taliban dẫn đến cuộc khủng bố 9/1/2001 tại New York. Nước Mỹ thấy mối nguy nhưng làm ngơ cho đến khi bị va chạm mới phản ứng.
Thế kỷ 21
Cuộc khủng bố 9/1/2001 tại New York mở đầu cho cuộc chiến Iraq và A Phú Hãn gọi là chống khủng bố Hồi giáo nhưng không xác định các nhóm khủng bố trà trộn trong dân chứ không phải là cuộc chiến giữa 2 quốc gia thù địch. 2001 Mỹ đem quân vào Afghanistan lật đổ chế độ Taliban. Năm 2003, tổng thống Bush II đem quân lật đổ Hussein nhưng không đem lại trật tự mà còn gây rối loạn dẫn đến sự xuất hiện của các nhóm Hồi giáo cực đoan tại Syria, Iraq. Để xoa dịu tình hình chiến sự, chính quyền Bush II giảm lãi suất khiến giá nhà tăng vọt dẫn đến khủng hoảng tài chính 2008. Tổng thống Obama, là người da màu thuộc đảng Dân Chủ thắng cử gây chấn động thế giới và tạo vết thương tâm lý cho người da trắng khiến sự kỳ thị chủng tộc ngấm ngầm tái phát triển. Sự suy thoái chính trị Mỹ dẫn đến sự chú tâm quay về tranh chấp quyền lực trong nước và bỏ quên vai trò giữ gìn hòa bình thế giới khiến Trung Cộng có cơ hội phát triển kinh tế và quân sự trong 30 năm. Đâu là quyền lợi Mỹ? Trong nước hay ngoài nước?
Kissinger và Quyền Lợi Mỹ (P2)
Trần Công Lân
Tháng 12 năm 2023 (Việt lịch 4902)