Bắt đầu mùa tranh cử 2024, ứng cử viên Nikki Haley tuyên bố “chúng ta cần thế hệ trẻ lãnh đạo” ám chỉ giới lãnh đạo hiện nay quá già ở lớp tuổi 80s. Thế nhưng bà Haley không nói là lớp trẻ lãnh đạo sẽ có gì khác so với lớp già vì chính bà cũng đã ủng hộ Trump 2020 (73 tuổi).
1. Phải chăng tuổi già nên rút lui để tuổi trẻ vươn lên?
Lãnh đạo cao cấp của một quốc gia rộng lớn và phức tạp như Mỹ thì vai trò của tổng thống (hay trong quốc hội) không phải dễ. Trình độ kiến thức và khả năng trong lãnh vực chính trị đòi hỏi sự khôn ngoan, sáng suốt và có tầm nhìn xa (vision). Mặt khác vì hệ thống liên bang nên để vượt lên cấp liên bang thì phải trải qua vai trò cấp tiểu bang (thống đốc, thượng nghị sĩ, dân biểu) để người dân biết đến tài năng của bạn. Cho dù không giới hạn tuổi thì một cá nhân cũng mất 40, 50 năm để học hỏi. Phần khác vì chính trị là thi hành luật, làm luật và phân xử luật nên giới luật gia có ưu thế. Để có sự ủng hộ quần chúng với nhiều sắc tộc, tôn giáo bạn phải có sự giao tiếp rộng rãi với các tầng lớp dân chúng giàu, nghèo. Giới nhà giàu sẽ ủng hộ tiền bạc khi tranh cử nhưng giới nghèo sẽ cho bạn lá phiếu.
Chỉ nói riêng về kinh nghiệm sống thì cũng mất nửa đời người. Khả năng ăn nói, thuyết phục, hòa giải, tiếp thu kiến thức bên ngoài sở học là những gì bạn không thể mua được hay học được từ nhà trường. Một cá nhân giỏi chưa chắc làm nên sự nghiệp nếu không có bạn bè, vây cánh, tổ chức hỗ trợ. Để đạt được điều đó cũng mất thời gian.
Nếu kinh tế đòi hỏi vốn thì chính trị đòi hỏi sự đầu tư nhân sự, kiến thức (kế hoạch, tổ chức). Vậy tuổi trẻ (lớp 50s) sẽ có bao nhiêu người thành công để sẵn sàng nhận nhiệm vụ lãnh đạo đất nước? Trừ khi là may mắn hay có người mở đường (Roosevelt, Kennedy, Bush).
Nếu là một cường quốc luôn luôn phải đối diện với chiến tranh xảy ra tại một nơi nào trên thế giới thì người lãnh đạo phải quyết định sẽ giải quyết ra sao? Tham chiến hay trung gian tìm giải pháp hòa bình? Để quyết định tham chiến thì phải có kinh nghiệm quân sự ngay từ bản thân. Đó là khác biệt giữa già và trẻ. Kinh nghiệm chính trường của người đi từ dưới lên sẽ khác người từ bóng tối nhảy ra lãnh đạo.
2. Giới hạn tuổi tác
Nếu đã phân biệt già, trẻ thì có nên giới hạn tuổi tác cho mỗi chức vụ hay không?
Trong phạm vi hành chính (không phải tranh cử) thì một viên chức làm việc lâu năm sẽ có nhiều kinh nghiệm giải quyết vấn đề của sở. Nếu vì tới tuổi phải nghỉ việc thì liệu lớp trẻ có đủ khả năng thay thế không? Nếu là hãng (công ty) sống vì lợi nhuận thì nếu mất đi một nhân vật có kinh nghiệm làm việc thì có nghĩa là mất đi một số lợi tức cho hãng, mất một số lợi tức mà cá nhân đó có thể đem lại (trừ khi bạn là người lãnh lương nhiều mà làm việc ít). Vì mỗi người có đời sống khác nhau, nên tùy theo thời gian bạn sẽ thu thập được một số kiến thức phù hợp với công việc cho nên ấn định tuổi có thể không thích hợp để có nhân tài hữu dụng.
3. Thời gian và tiến hóa
Con người trưởng thành qua sự học hỏi. Thời gian học hỏi đó nhanh hay chậm tùy theo mỗi người. Quá khứ (lý lịch) của từng cá nhân cho thấy họ đã làm được gì trong cuộc đời của họ, cho gia đình, xã hội…. Sống lâu thì có kinh nghiệm nhưng có đem lại lợi ích hay chỉ ăn hại? Vì thời gian cũng là sự hủy hoại cho nên con người hay loài người muốn tồn tại thì phải tiến bộ. Sự tiến bộ cũng phải theo thời gian vì không có điều gì có thể xuất hiện ngay tức thì như phép lạ. Tâm lý con người muốn có ngay nhưng lại không chấp nhận sự kiện xảy ra ngoài ý muốn. Công việc càng phức tạp thì càng đòi hỏi thời gian và kiên nhẫn. Mà kiên nhẫn là điều giới trẻ không có. Một khi đã kiên nhẫn tức là chấp nhận thời gian trôi qua: như vậy là chấp nhận tuổi già. Tuổi già kiên nhẫn để khi sự kiện chín muồi thì việc mới thành. Tuổi trẻ có nhìn thấy hay chăng?
Yếu tố tâm lý khác là tuổi trẻ ham vui chơi, đam mê nhiều thứ và chưa có kinh nghiệm đau khổ trong cuộc sống (chiến tranh, nạn đói, thiên tai…) như người già. Khi có kinh nghiệm sống và biết giá trị cuộc sống của đời người (nhất là đã trải qua sinh tử) thì người già mới biết mục đích và giá trị của cuộc sống. Do đó không thể trách người già làm việc tới chết, không phải vì bị cưỡng bách mà vì ý thức đời người vốn quý và giá trị con người là đóng góp cho xã hội vô vụ lợi.
Hãy so sánh cuộc đời của tổng thống Carter và Trump.
Trần Công Lân
Tháng 2 năm 2023 (Việt lịch 4902)